۱۳۸۵ خرداد ۱۳, شنبه

ویولن زن خاطی

ویـولــــن زن ِ خـاطــی ؛


سکانسی از فیلم ِ خوب ، بد ، زشت ( سرجیو لئونه )

پیش زمینه : در آمریکا جنگ ِ داخلی روی داده است . در اردوگاه ِ جنگی ِ شمالی ها ، گروهبان آنجلای ( لی وان کلیف ) با سوء استفاده از بیماری ِ فرمانده و با کمک ِ همدستانش مشغول ِ تعدی به اسرا و خارج کردن ِ سرمایه ها از قرارگاه است . فرمانده که از قانون شکنی های ِ آنجلای خبر دارد او را احضار و سرزنش می کند . در ادامه ...

سکانس : گروهبان آنجلای و همکارش در کلبه ای نظامی، یک اسیر ِ جنگی را شکنجه می کنند . زندانی نام ِ گورستانی را می داند که دویست هزار دلار را در آن پنهان کرده اند . در محوطه ی ِ پر رفت و آمد ِ اردوگاه و نزدیک ِ کلبه، دسته ی ِ موزیک ِ اسیران ، زیر ِ نظر ِ سربازی قلتشن ، نواختن ِ آهنگی لطیف را آغاز کرده است . آنجلای، نوازندگان را گماشته تا فریاد ِ شکنجه شونده به گوش ِ کسی نرسد ( کار ِ همیشگی ِ اوست ؟ ) ... شکنجه گر زندانی را زیر ِ مشت و لگد گرفته . دسته ی ِ موزیک آهنگ می نوازد . گروهبان آنجلای محل ِ اختفای ِ گنج را از زندانی می پرسد . ارکستر ، هماهنگ و با روح، نوای ِ زیبایش را پی می گیرد . زندانی از گفتن سر باز می زند . سرباز به ارکستر فرمان ِ اجرایی با احساس تر می دهد . همدست ِ گروهبان ،مشتی حواله ی ِ زندانی می کند . دسته ی ِ موزیک همچنان می نوازد . زندانی از درد فریاد می زند . قطره اشکی در گوشه ی ِ چشم ِ ویولن زن جمع می شود . شکنجه گر مرد ِ خونین و مالین را به روی ِ میز پرتاب می کند . ویولن زن ناگهان آرشه را بر سیم می کشد و صدایی خارج و ناکوک در می آورد . ارکستر از هماهنگی می افتد . سرباز به نوازنده ی ِ نافرمان تشر می زند . زندانی زیر ِ شکنجه مجبور به اعتراف می شود . ویلن زن ، نواختن را از سر می گیرد ...

درک ِ زیبایی ، توانایی می خواهد . ایجاد ِ هماهنگی، توانایی می خواهد . این توانایی ها ستایش برانگیز است . اما کسی که قادر است در پشت ِ جلوه هایِ هماهنگ و زیبا ، تعفن و درنده خویی و ظلم را مشاهده کند ، تواناتر و ستایش انگیزتر است ... و هنگامی که علیه ِ این وضعیت شورش می کند و تعفن او را به تهوع می اندازد ، به آزادگی می رسد .

دیدگاه ِ شخصی درباره ی ِ دنیای ِ سرجیو لئونه : داستان های ِ لئونه در وسترن های ِ اسپاگتی اش بر اساس ِ غافلگیری و فریب، پیش می رود . شخصیت ها مدام به هم رودست می زنند و یکدیگر را و تماشاگر را فریب می دهند و غافلگیر می کنند . آدم ها گام به گام به هم دروغ می گویند و کارگردان لحظه به لحظه به ما . هیچ چیز ثبات ندارد . رابطه ها به سرعت تغییر ِ شکل می دهند و شخصیت ها رنگ عوض می کنند . آدم ها در حباب و بر حباب زندگی می کنند . " بر حباب " زندگی می کنند زیرا که وضعیت ِ کنونی شان ـ چه خوب ، چه بد ـ تُرد و گذرنده است . نمی توان از " اکنون " تکیه گاه و سکوی ِ پرتابی برای ِ رسیدن به " آینده " ساخت . آدم های ِ لئونه " در حباب " زندگی می کنند ، چرا که حصار ِ مصونیت ِ شان با کوچکترین تلنگر ، فرو می ریزد و آنان را در مقابل واقعیت ِ بیرحم و تازه شکل گرفته قرار می دهد .
گفتم که در دنیای ِ اسپاگتی ِ لئونه، وضعیت ِ پایدار وجود ندارد . همه چیز متزلزل است و در تغییر . تغییر و تبدیل هم به صورت ِ جبری اتفاق می افتد و هم به صورت ِ اختیاری . اساس و انگیزه ی ِ رنگ به رنگ شدن های ِ اختیاری ِ بشر ( اختیاری ؟) هم حریص بودن ِ او نسبت به سود و منفعت است . چنگ انداختن به سود و دیگر هیچ . انسان از دیدگاه ِ لئونه مطلقاً سودانگار و نفع طلب است . همه به دنبال ِ کسب ِ منفعت ِ شخصی هستند ، خوب و بد و زشت ندارد ... پس در این دنیا ( شرکت ِ سهامی ) مرز ِ میان ِ انسان ِ بد و انسان ِ خوب چگونه مشخص می شود ؟ اگر همه چیز در سهم و منفعت خلاصه می شود و همگان به دنبال ِ آن هستند ، آیا اصلاً بین ِ خوبی و بدی، زشتی و زیبایی تمایزی وجود دارد ؟

بله ! وجود دارد ... " بد " به هیچ وجه حاضر نیست در سود ِ خود دیگران را شریک کند . " زشت " در شرایط ِ بحرانی و در زیر ِ فشار حاضر به تقسیم ِ سهم ِ خود با دیگران است و " خوب " آن کسی ست که با میل ِ خود و بدون ِ اجبار ِ بیرونی ،دیگران را در منافعش انباز * می کند .


سرانگشت

* انباز : شریک





۱۳۸۵ خرداد ۱۱, پنجشنبه

موزه ی ممنوع

موزه ی ِ ممنوع ؛


نـوجــــوانـی رفــــت تـوی مـستــــراح
حــــال ِ او از شـــدت ِ ریـــدن تبــــــاه

دکمــــه را برکنــــد و زیپـش را دریـــــد
هولکی شلـــــوار را پاییـــن کشیــــــد

روی ِ چـال ِ کاسه ی ِ چینی نشست
زور زد دیــوار صــــوتی را شکـســـت

نـعـــــره ی ِ مقعــد طنیــن انداز شــد
باز شـــد چشمـــان ِ تارش ، باز شــد

بوی ِ آرامش به رگ هـــایش دویــــــد
کله را چرخانــــد و قصــری را بدیــــد *

مستــراحی بـود مخـصـوص عمـــــوم
سنگ هــا فرســـوده از فرط ِ قــــدوم

تنــگ و تـاریـک و کـثـیـف و بـویـنـــاک
پر مگـس ، بی آفتــــابه ، هــول نـاک

سقـف آن لـکـــه به لـکـــه ریـخــتـــه
جـــــــان ِ دیـوارش به مو آویخـتـــــــه

کـــُـل ِ کاشی کاری اش خرد و خمیــر
جــا بـه جــا سـوراخ ، ماننـــد ِ پنیـــــر

در فلاکــــت مثل ِ شیــــخ ِ خزعـــلی
در کثـــافت مثــل ِ بیـــت ِ رهبـــــری

نـه مـثـلــــث نـه مـربــــــع در خـــواص
در حقیقــت نام ِ علمی اش : قنــاس

در قنــاس آبـاد ِ بـدبـــــوی ِ حقیــــــر
نکتـــه ای رندانـــه بود و چشمگیــــر

از خـطــوط و نقــش هـــا، خروار هـــا
دیده می شــــد بر در و دیــوار هـــــا

خط ِ صــــاف و خط ِ کــــوژ و منـحـنی
نقش ِ نـاف و سیـن و کـاف و بستنی

عکس هایی پشت ِ هم از یک دهــان
" ح ر ف "هایی گنــده تر توی ِ دهــان

طــرح هــــایـی با مـداد و با زغــــــال
از زن و مردان ِ گـرم ِ عشـق و حــال

از شـب ِ عُریــانی و روز ِ حـجــــــاب
خواهــش ِ پنهـــــانی و نقـش ِ بر آب

یک طـرف بـا دقـتی ز انــــدازه بیــش
دستـــگاه ِ جـنــسی و آناتـومیـــــش

سوی ِ دیگر، رهبـــــر ِ مستضعفـــان
چون سگی افتــاده بُــد بر استخــوان

از کتـاب ِ انبیــــــا خـون می چکیــــــد
خون ز برگــــابرگ ِ قانون می چکیــــد

غافلی انگشت ِ دستــانش چو هفـت
سرنگــون می شـد درون ِ چـاه ِ نفـت

بوتـــه ای خشخــاش ، در زیر ِ عبـــا
اسکلــــت هــــا در پـی ِ قـرص و دوا

ذوالفقــــار ِ خـون چکـــان تیز و دمــان
دست ِ " اچ آی وی" ی ِ مثبت ناگهان

روی ِ کاشــی، نـوجـــوانی طلـــق زن
پشـت ِ سیفـون، پیرمـردی جلـــق زن

گوشــــه ای مـُلای ِ بد ذات ِ عنـــــود
چشم ِ قزوینی ی ِ خود وا کرده بـود

تـا بـبـیـنــــــد از پـس ِ ابـر ِ سیــــــاه
کـی هویــدا می شود نصفیـن ِ مـــاه !

بر سرش هم جـای ِ دستـــار ِ پلیـــــد
چنبرینـه قلّکی می شـد کـــه دیــــــد

جای ِ استـــر بر ملـخ بنشستــــه بـود
آفـتــش دیـواریــــان را خـستــــــه بـود

جای ِ دیگـر بر ســر ِ سنـــگ ِ زمخـــت
نقشــــه ای بود از تن ِ خاتـون ِ لخـــت

گشتـــه لنـــگ افلاک بی چون و چــرا
لای ِ لنگــــش مدخـل ِ غــــار ِ حـــــرا

غیر از این ها مستـراح ِ عطــر و عــود
از کلام و چامــــه هم خالــی نبـــــود

فی المثـــل : احکـــام ِ اسلام ِ ددان
در خــلا ظاهــــر شـــود خــرد و کلــان

یا که اینجـا را پس از این بچه جــــان !
" مرکــز ِ تحقیـــق ِ اسلامـی " بـدان

توسـری مخصـوص ِ موجـود ِ دوپاسـت
شرح ِ توضیـح المسائـل در خـلاســت

ملتی کــه پست و افیــــونی شونــــد
از زن و از مـردشـــان کونـی شونــــــد

اخ کـــن انـدر مذهـــب ِ آدم سـپـــــوز
خمس ِ خایــه در زکاتستــــان ِ گـــــوز

جانم اینجا جعبـــه ی ِ عکاسی اسـت
فیلم ِ خامش مومن ِ وسواسی است

این همان صندوق ِ بیت المال ِ ماست
جنــدگی تـان جزیی از آمـــال ِ ماست

با مسلمانـــان کنــون شـو همـصــــدا
وقـــت ِ گـوزیــــــدن حـجـــابت را بپـــا

* * * * * * *

باز در سوی ِ دگــــر نقـش و نگـــــــار
تلخ و شیرین دیده می شـد آشکـــار

زیـر ِ تـار ِ شاهـکــــــــار ِ عنکبـــــوت
عابری می زد هنرمنــــدانـه ســـــوت

یک نمــاد ِ پرســش و جمعی گــــزاف
دور ِ آن در حـــال ِ تعظیـــــم و طـواف

بر کلاف ِ آجــــــری اسبـی سفیــــــد
نعش ِ دین را پشت ِ گاری می کشید

روی ِ ســردر ، قامتـی آویخـتــــــــــه
از فـــراز ِ نردبــانــــی ریخـتـــــــــــــه

آدمــی در رختخـــــواب ِ پنبــــــــه ای
بر سر ِ او چتــــر ِ بمـب ِ هستـه ای

طرح ِ " تاریخ " و " رهایی " در حبـاب
نقش ِ انــدام ِ بشـر در پیچ و تـــــاب

نامه ای سربستـــــه در یک پیرهــن
چشـم ِ سوزن اشـــک ریز ِ پیــــرزن

کودکی چشــم انتظــــار ِ نان ِ شـب
پای ِ عکس ِ پنجره می دوخـت لــــب

خمــره ای گُلـدانکــی گلشــن شــده
سایه ای با اشک ِ خود روشن شـــده

شاخه ای گل، زرد و پژمـــان در سراب
جشن ِ شـــــام ِ موریانــه در کتــــاب

نام ِ " آزادی " گرفتــــــار ِ سجـــاف
شکـل ِ قلبی بر چکــــاد ِ کـوه ِ قــاف

در کنـــــــار ِ نـاوک ِ یـک روزنــــــــــه
پاره شعــــری در غلاف ِ منگنــــــــه :

« شب دوبـاره بـر ســـرم آوار شـــــد
بین ِ ما هر پنجــــره دیوار شــــد » **

* * * * * * *

نوجــوان با بهـــت ِ خود پیوستـــه بود
همچنان در جای ِ خود بنشستــه بود

حــالتــی نـا آشنــــــا و تازه داشــت
شـور و حــالی خارج از اندازه داشـت

نکتـــه هـــایی از جهان فهمیــده بـود
موزه ی ِ ممنــــوع ِ چَــم را دیـده بـود

یعنی آنچـه در خفـــــا و ســایــــه بود
آن چه پنهــان در دل ِ همسـایــــه بود

آنچـــه در خـلــــوت روان را می گزیـــد
یا که همچــون مار در جان می خزیــد

آنچــــه غـایـــب بود در غمنـامـــه هــا
یا که می گنجیــد در شب نامــه هـــا

بر در و دیــــوار ِ آن جــــا دیـــــده بـود
ساده و بی ترس و وحشت چیده بود

آدمــــی در مســـتــــــــــراح آزاد بـود
فارغ از زنجیـــــــر ِ استبـــــــداد بـود

کاش می شـد تا ابد بی خاک و گـرد
در چنین جـای ِ خوشی بیتوتـه کـرد !

لیکــن از بخــت ِ بـد و اقبـــــال ِ تـــــار
یک نفـر چنــدان به در می کوفــت زار

کـــز برای ِ نوجـــوان چــــــاره نمانــــد
پا شـد و سـودای ِ خامش را تکانــــــد

رفـت و آن دنیــای ِ خـوش را واگذاشت
جــای ِ خود تنـــدیس ِ آزادی گماشـت !


سرانگشت

* قَصری : توالت ، مبال ، خلا ، آبریزگاه ، w.c ( بازم بگم ؟! )
** از ترانه ی ِ " آوار " سروده ی ِ اردلان ِ سرفراز