چرا ملا حسنی را دوست دارم ؟!
تعجب نکنید ؛ عصبانی نشوید ؛خط و نشان هم نکشید . این ملا حسنی که من دوستش دارم ، ملاحسنی در کانادا است و گرنه آن ملا حسنی ِ ارومیه را که همه دوست دارند . دوست داشتن ِ آن جواهر که هنر نیست .
بله عزیزان ! ملاحسنی در کانادا ، نام وبلاگی خندستانی ست که توسط یک نویسنده ی ِ با ذوق اداره می شود . و اگر شما در ایران زندگی می کنید لابد می دانید که مدت هاست این وبلاگ ِ نمکین با همت ِ سربازان ِ البته خوشنام ِ امام زمان فیلتر گذاری شده است . برای ِ خوشنام شدن نیاز به خمیر مایه ای خاص نیست اما فیلترگذاری به دو عنصر ِ بنیادی نیازمند است : فیل + تر . فیل را بیگانه ها به ما می فروشند و خوشبختانه از لحاظ ِ " تر " خودکفاییم . حاکمان ِ کشور ِ امام زمان ، تامین ِ این عنصر ِ اساسی را تا ظهور ِ آن حضرت و حتا بعد از ظهور و چاپ ، تعهد کرده اند .
پس از آوردن ِ این مقدمه ی ِ بدیهی می رویم بر سر ِ اصل ِ موضوع : چرا ملاحسنی ِ کانادایی طنزنویس ِ خوبی است ؟
ملاحسنی نثر ِ ساده ای دارد ، سر راست می نویسد و اهل ِ ادعا نیست . نگاهش به رویداد ها شفاف و زلال است . فضل فروشی نمی کند و نه تنها حرف هایش را نمی پیچاند بلکه پیچیدگی ها را هم ساده می کند . هرچند ملاحسنی خودش را نویسنده نمی داند اما به نظر ِ من تا آن جا که در حیطه ی ِ ساده نویسی قلم می زند نویسنده ی ِ خوبی است .
نوشته های ِ ملاحسنی واقعاً خنده دار است . من بدون ِ آن که سعی کنم یا امضاء داده باشم با خواندن ِ نوشته هایش قهقهه می زنم . بعضی از جمله های ِ او آدم را روده بُر می کند . در خاطر می ماند و هرگاه یاد آوری می شود ، خنده سازی می کند . سرزندگی و نشاط در نوشته های ِ ملا ، موج می زند . به باور ِ من یکی از دلایل ِ تردماغی ِ او ـ علاوه بر خوش ذوقی اش ـ زندگی در محیط ِ آزاد است . جامعه های ِ آزاد و تاریخاً جوانسال ، معمولاً خاطر ِ انسان را از حزن و تلخی پاک می کنند و به شادی و سرزندگی می رسانند . " گشودگی" ارمغان ِ " آزادی " است . در میان ِ سطرهای ِ این نویسندگان می توان نفس کشید و روزنه های ِ امید را مشاهده کرد ؛ حتا هنگامی که تلخ و تیره می شوند . در مقابل، نوشته های ِ نویسندگانی که در کشورهای ِ خفقان زده زندگی می کنند مشحون از بدبینی ، طعنه و عقده گشایی است . دل خستگی و فروبستگی در آثارشان غوغا می کند ؛ حتا موقعی که طنز می نویسند !
کـی شعـر ِ تَر انگیـزد خاطر که حزیـن باشـد ؟
یک نکتـه در این معنی گفتیـم و همیـن باشـد *
ملا حسنی، طنزنویس ِ سیاسی است . به عبارت ِ دیگر نوشته های ِ ملاحسنی تقویم ِ طنز آمیز ِ رویدادهای ِ سیاسی ایران است . او نویسنده ای " به روز " است . روزانه اتفاقات ِ سیاسی و اجتماعی ِ ایران را دنبال می کند و در برابرشان واکنش نشان می دهد ؛ عقب هم نمی ماند . پی گیر ِ ریز ِ مسایل ِ سیاسی ست و آن ها را با دقت مطالعه می کند . حتا اخبار ِ به ظاهر کم اهمیت هم از نگاهش مخفی نمی ماند . با تیزبینی، خبرهای ِ مهمی را که رسانه های ِ اسم و رسم دار ، کم اهمیت جلوه می دهند شناسایی می کند و در باره شان می نویسد . این کار او مرا به یاد ِ جمله ای از فردریک دورنمات می اندازد : " همیشه باید اتفاقات ِ مهم را در روزنامه های ِ کم اهمیت جست و جو کرد . " ( نقل به مضمون )
اما هنر ِ بزرگ ِ ملاحسنی این است که پیچیده ترین فرایندهای ِ سیاسی ِ ایران را با پیش ِ پا افتاده ترین وقایع ِ روزمره " اینهمانی " می دهد . البته رابطه ی ِ " اینهمانی " گاه چنان با ظرافت طرح می شود که اصلاً تحمیلی به نظر نمی رسد . برای نمونه وقتی مساله ی ِ غنی سازی اورانیوم را با پختن ِ شله زرد ِ نذری مربوط می بینیم ، با توجه به شناختی که از افق های فکری ِ گردانندگان ِ حکومت ِ اسلامی داریم ، قضیه را چندان ناموجه نمی یابیم . نوشته های ِ ملاحسنی هجونامه ی ِ عملکرد ِ کلیت ِ نظام است و تشت ِ رسوایی ِ مدیریت ِ اسلامی را از بام ِ هفتم به زمین می اندازد . ملاحسنی به خوبی نشان می دهد که سردمداران ِ ایدئولوژی زده ی ِ جمهوری ِ اسلامی ، چندان در پیله ی ِ تاریک ِ آموزه های ِ خود گرفتارند که اگر جز تباهی بیندیشند و رفتار کنند ، شگفت انگیز خواهد بود . نشان می دهد که استنباط های ِ درست و ثمربخش از سوی ِ آنان باید ما را به حیرت فرو بَرَد نه تصمیم های ِ نفهمیده و ناهمخوان . به عبارت ِ دیگر او ناهمگونی ِ این جهان بینی را با سرشت ِ دنیای ِ نوین پیش ِ چشم خوانندگان می گذارد . در این جا البته منتقدانی ممکن است بگویند که جمهوری اسلامی سرانی هوشمند و کاردان دارد ؛ چرا که توانسته اند در طول ِ بیست و هفت سال بحران های ریز و درشت ِ داخلی و خارجی را به سلامت پشت ِ سر بگذارند. سقوط نکنند و کشور را اداره کنند . پاسخ این است که :تا کاردانی و هوشمندی را چه بدانیم ؟ تنها اداره کردن و سقوط نکردن مهم نیست بلکه چگونه اداره کردن است که اهمیت دارد ؛ سقوط هم برای ِ همه ی ِ حکومت ها امری محتوم است . اما فکر نمی کنم به حکومتگرانی که در سیری قهقرایی ،ایران را از سرمایه های ِ مادی و معنوی ِ خود تهی کرده اند بتوان مدال ِ هوشمندی و لیاقت داد ؛ گیرم فرجام این دوران ِ نکبت بار به سود ِ آینده ی ِ ملت ایران باشد . نمی توان به پشتوانه ی ِ شکوهی احتمالی ، اضمحلالی قطعی را ارج گذاری کرد . معیار ِ موفقیت ِ یک حکومت ، حرکت در شاهراه ِ کمال و شکستن ِ تنگناهای ِ ذاتی ِ پیشرفت و بهبود است ، نه رهایی از بحران های ِ خود ساخته ! در ضمن نسخه های ِ " عبور از بحران " را مشاوران ِ بین المللی در جیب آماده دارند . هرچه باشد چرخ ِ زندگانی ِ آنان نیز باید بچرخد . کافیست در تله افتادگان ، بیشتر از پیش بذل و بخشش را وجهه ی ِ همت ِ خود قرار دهند .
با وجود این ما می توانیم همچنان اپوزانی " واقع بین " باشیم و در نَعت ِ سران ِ جمهوری اسلامی شطحیات ِ شیوا بنویسیم به شرطی مخاطبانمان نیز حق داشته باشند که نه دُم خروس را باور کنند و نه قسم ِ حضرت ِ عباس را !
ملاحسنی منتقد ِ اسلام ِ سیاسی است و به مبانی ِ معرفتی ِ اسلام نمی پردازد . از نظر او تباهی از جایی آغاز می شود که شعائر دینی سرلوحه ی ِ تصمیم گیری های ِ سیاسی قرار می گیرد و قوانین ِ اجتماعی و قضایی را می سازد . در نوشته های ِ او به روشنی می بینیم که وقتی متافیزیک ِ دینی منطبق بر جزییات ِ امور می شود چه ابتذالی را می سازد و هنگامی که احکام ِ جزمی و ناکارآمد ِ هزار و چهارصد و اندی سال ِ پیش را نصب العین قرار دهیم منتظر ِ چه حوادثی که نباید باشیم . به نظر من کمتر کسی به اندازه ی ِ ملاحسنی توانسته ابتذال ِ حاکم بر مناسبات ِ جامعه ی ِ امروز ِ ایران را نمایش دهد . او شمایل ِ جامعه ای را تصویر می کند که سیاستش عین ِ دیانتش است و فراتر از آن دیانتش عین ِ همه چیزش ! از این نگاه در پهنه ی ِ ایرانزمین امر قدسی و غیر قابل ِ سوال ، عنصر ِ نامتعین و سیالی ست که از دُنبلان ِ آیت الله جنتی تا آیه های ِ کتاب ِ مقدس در نوسان است .
در متن های ِ ملاحسنی شاهد ِ جنبه های ِ دیگری از ویژگی های ِ جمهوری اسلامی نیز هستیم . مواردی همچون پنهان کاری های ِ عفونت زای ِ حکومت ، توهم ِ برتر بودن از سایر ِ ملت ها ، فرافکنی ِ مشکلات از سوی ِ نظام و مضحکه ی ِ صدور ِ انقلاب به اقصی نقاط ِ جهان . از دیگر شگرد های ِ ملاحسنی نگریستن به مسائل از چشم انداز های ِ مختلف است . او برای این که بتواند جنبه ها و عرصه هایِ متنوع ِ رخداد ها را ببیند در کالبدهای ِ گوناگون فرو می رود . گاه مسایل را از چشم ِ خاطرات ِ رییس جمهور می بیند ، گاه از نگاه ِ خودش ؛ وقتی از چشم انداز ملایی ابله و بی سواد و گاهی از دید ِ ناصرخسرو . البته میزان ِ توفیق ِ او در همه ی ِ این نوشته ها یکسان نیست . هنگامی که به سادگی و به زبان ِ معاصر می نویسد به خوبی از عهده بر می آید اما وقتی می خواهد که شیوه ی ِ قدما را تقلید کند دچار ضعف ِ زبانی می شود .
پیشتر نوشتم که ملاحسنی منتقد ِ اسلام ِ سیاسی ست و به مبانی ِ معرفتی ِ اسلام نمی پردازد . این رویکرد از یک سو می تواند آزادمنشی ، احترام به دیگران و پذیرش ِ تکثر را موجب شود ولی از سوی ِ دیگر اگر مبانی مورد ِ غفلت قرار بگیرد برای ِ هنرمند ِ منتقد ، بلاتکلیفی ِ معرفتی را به بار خواهد آورد و پس از تغییر ِ وضعیت ِ کنونی سبب ِ دشواری ِ حرکت ِ او خواهد شد . همچنین به نظر می رسد برخی نوشته های ِ ملاحسنی نیاز به ویرایش دارند . برخی به سر و سامان نرسیده اند و اندکی دارای ِ اشکالات ِ املایی هستند . ( کلماتی چون : نهار ، مَناسب ، دوماً ، سوماً ، زخائر و علف بچه که باید به جای ِ آن ها این واژه ها را به کار برد : ناهار ، مَناصب ، دوم این که ، سوم این که ، ذخائر و الف بچه . ) به علاوه گهگاه در نوشته های ِ او شکسته نویسی یا خودمانی نویسی با نگارش ِ رسمی آمیخته می شود .
گذشته از این کاستی های ِ کم شمار باید اعتراف کرد که ملاحسنی نویسنده ی ِ با ارزشی است . نازک اندیش و نازک طبع است . ظلم را بر نمی تابد . هنرمند و دردمند و انسان دوست است . و خلاصه این که ... بخوانیدش و حظ کنید .
سرانگشت
* از حافظ
تعجب نکنید ؛ عصبانی نشوید ؛خط و نشان هم نکشید . این ملا حسنی که من دوستش دارم ، ملاحسنی در کانادا است و گرنه آن ملا حسنی ِ ارومیه را که همه دوست دارند . دوست داشتن ِ آن جواهر که هنر نیست .
بله عزیزان ! ملاحسنی در کانادا ، نام وبلاگی خندستانی ست که توسط یک نویسنده ی ِ با ذوق اداره می شود . و اگر شما در ایران زندگی می کنید لابد می دانید که مدت هاست این وبلاگ ِ نمکین با همت ِ سربازان ِ البته خوشنام ِ امام زمان فیلتر گذاری شده است . برای ِ خوشنام شدن نیاز به خمیر مایه ای خاص نیست اما فیلترگذاری به دو عنصر ِ بنیادی نیازمند است : فیل + تر . فیل را بیگانه ها به ما می فروشند و خوشبختانه از لحاظ ِ " تر " خودکفاییم . حاکمان ِ کشور ِ امام زمان ، تامین ِ این عنصر ِ اساسی را تا ظهور ِ آن حضرت و حتا بعد از ظهور و چاپ ، تعهد کرده اند .
پس از آوردن ِ این مقدمه ی ِ بدیهی می رویم بر سر ِ اصل ِ موضوع : چرا ملاحسنی ِ کانادایی طنزنویس ِ خوبی است ؟
ملاحسنی نثر ِ ساده ای دارد ، سر راست می نویسد و اهل ِ ادعا نیست . نگاهش به رویداد ها شفاف و زلال است . فضل فروشی نمی کند و نه تنها حرف هایش را نمی پیچاند بلکه پیچیدگی ها را هم ساده می کند . هرچند ملاحسنی خودش را نویسنده نمی داند اما به نظر ِ من تا آن جا که در حیطه ی ِ ساده نویسی قلم می زند نویسنده ی ِ خوبی است .
نوشته های ِ ملاحسنی واقعاً خنده دار است . من بدون ِ آن که سعی کنم یا امضاء داده باشم با خواندن ِ نوشته هایش قهقهه می زنم . بعضی از جمله های ِ او آدم را روده بُر می کند . در خاطر می ماند و هرگاه یاد آوری می شود ، خنده سازی می کند . سرزندگی و نشاط در نوشته های ِ ملا ، موج می زند . به باور ِ من یکی از دلایل ِ تردماغی ِ او ـ علاوه بر خوش ذوقی اش ـ زندگی در محیط ِ آزاد است . جامعه های ِ آزاد و تاریخاً جوانسال ، معمولاً خاطر ِ انسان را از حزن و تلخی پاک می کنند و به شادی و سرزندگی می رسانند . " گشودگی" ارمغان ِ " آزادی " است . در میان ِ سطرهای ِ این نویسندگان می توان نفس کشید و روزنه های ِ امید را مشاهده کرد ؛ حتا هنگامی که تلخ و تیره می شوند . در مقابل، نوشته های ِ نویسندگانی که در کشورهای ِ خفقان زده زندگی می کنند مشحون از بدبینی ، طعنه و عقده گشایی است . دل خستگی و فروبستگی در آثارشان غوغا می کند ؛ حتا موقعی که طنز می نویسند !
کـی شعـر ِ تَر انگیـزد خاطر که حزیـن باشـد ؟
یک نکتـه در این معنی گفتیـم و همیـن باشـد *
ملا حسنی، طنزنویس ِ سیاسی است . به عبارت ِ دیگر نوشته های ِ ملاحسنی تقویم ِ طنز آمیز ِ رویدادهای ِ سیاسی ایران است . او نویسنده ای " به روز " است . روزانه اتفاقات ِ سیاسی و اجتماعی ِ ایران را دنبال می کند و در برابرشان واکنش نشان می دهد ؛ عقب هم نمی ماند . پی گیر ِ ریز ِ مسایل ِ سیاسی ست و آن ها را با دقت مطالعه می کند . حتا اخبار ِ به ظاهر کم اهمیت هم از نگاهش مخفی نمی ماند . با تیزبینی، خبرهای ِ مهمی را که رسانه های ِ اسم و رسم دار ، کم اهمیت جلوه می دهند شناسایی می کند و در باره شان می نویسد . این کار او مرا به یاد ِ جمله ای از فردریک دورنمات می اندازد : " همیشه باید اتفاقات ِ مهم را در روزنامه های ِ کم اهمیت جست و جو کرد . " ( نقل به مضمون )
اما هنر ِ بزرگ ِ ملاحسنی این است که پیچیده ترین فرایندهای ِ سیاسی ِ ایران را با پیش ِ پا افتاده ترین وقایع ِ روزمره " اینهمانی " می دهد . البته رابطه ی ِ " اینهمانی " گاه چنان با ظرافت طرح می شود که اصلاً تحمیلی به نظر نمی رسد . برای نمونه وقتی مساله ی ِ غنی سازی اورانیوم را با پختن ِ شله زرد ِ نذری مربوط می بینیم ، با توجه به شناختی که از افق های فکری ِ گردانندگان ِ حکومت ِ اسلامی داریم ، قضیه را چندان ناموجه نمی یابیم . نوشته های ِ ملاحسنی هجونامه ی ِ عملکرد ِ کلیت ِ نظام است و تشت ِ رسوایی ِ مدیریت ِ اسلامی را از بام ِ هفتم به زمین می اندازد . ملاحسنی به خوبی نشان می دهد که سردمداران ِ ایدئولوژی زده ی ِ جمهوری ِ اسلامی ، چندان در پیله ی ِ تاریک ِ آموزه های ِ خود گرفتارند که اگر جز تباهی بیندیشند و رفتار کنند ، شگفت انگیز خواهد بود . نشان می دهد که استنباط های ِ درست و ثمربخش از سوی ِ آنان باید ما را به حیرت فرو بَرَد نه تصمیم های ِ نفهمیده و ناهمخوان . به عبارت ِ دیگر او ناهمگونی ِ این جهان بینی را با سرشت ِ دنیای ِ نوین پیش ِ چشم خوانندگان می گذارد . در این جا البته منتقدانی ممکن است بگویند که جمهوری اسلامی سرانی هوشمند و کاردان دارد ؛ چرا که توانسته اند در طول ِ بیست و هفت سال بحران های ریز و درشت ِ داخلی و خارجی را به سلامت پشت ِ سر بگذارند. سقوط نکنند و کشور را اداره کنند . پاسخ این است که :تا کاردانی و هوشمندی را چه بدانیم ؟ تنها اداره کردن و سقوط نکردن مهم نیست بلکه چگونه اداره کردن است که اهمیت دارد ؛ سقوط هم برای ِ همه ی ِ حکومت ها امری محتوم است . اما فکر نمی کنم به حکومتگرانی که در سیری قهقرایی ،ایران را از سرمایه های ِ مادی و معنوی ِ خود تهی کرده اند بتوان مدال ِ هوشمندی و لیاقت داد ؛ گیرم فرجام این دوران ِ نکبت بار به سود ِ آینده ی ِ ملت ایران باشد . نمی توان به پشتوانه ی ِ شکوهی احتمالی ، اضمحلالی قطعی را ارج گذاری کرد . معیار ِ موفقیت ِ یک حکومت ، حرکت در شاهراه ِ کمال و شکستن ِ تنگناهای ِ ذاتی ِ پیشرفت و بهبود است ، نه رهایی از بحران های ِ خود ساخته ! در ضمن نسخه های ِ " عبور از بحران " را مشاوران ِ بین المللی در جیب آماده دارند . هرچه باشد چرخ ِ زندگانی ِ آنان نیز باید بچرخد . کافیست در تله افتادگان ، بیشتر از پیش بذل و بخشش را وجهه ی ِ همت ِ خود قرار دهند .
با وجود این ما می توانیم همچنان اپوزانی " واقع بین " باشیم و در نَعت ِ سران ِ جمهوری اسلامی شطحیات ِ شیوا بنویسیم به شرطی مخاطبانمان نیز حق داشته باشند که نه دُم خروس را باور کنند و نه قسم ِ حضرت ِ عباس را !
ملاحسنی منتقد ِ اسلام ِ سیاسی است و به مبانی ِ معرفتی ِ اسلام نمی پردازد . از نظر او تباهی از جایی آغاز می شود که شعائر دینی سرلوحه ی ِ تصمیم گیری های ِ سیاسی قرار می گیرد و قوانین ِ اجتماعی و قضایی را می سازد . در نوشته های ِ او به روشنی می بینیم که وقتی متافیزیک ِ دینی منطبق بر جزییات ِ امور می شود چه ابتذالی را می سازد و هنگامی که احکام ِ جزمی و ناکارآمد ِ هزار و چهارصد و اندی سال ِ پیش را نصب العین قرار دهیم منتظر ِ چه حوادثی که نباید باشیم . به نظر من کمتر کسی به اندازه ی ِ ملاحسنی توانسته ابتذال ِ حاکم بر مناسبات ِ جامعه ی ِ امروز ِ ایران را نمایش دهد . او شمایل ِ جامعه ای را تصویر می کند که سیاستش عین ِ دیانتش است و فراتر از آن دیانتش عین ِ همه چیزش ! از این نگاه در پهنه ی ِ ایرانزمین امر قدسی و غیر قابل ِ سوال ، عنصر ِ نامتعین و سیالی ست که از دُنبلان ِ آیت الله جنتی تا آیه های ِ کتاب ِ مقدس در نوسان است .
در متن های ِ ملاحسنی شاهد ِ جنبه های ِ دیگری از ویژگی های ِ جمهوری اسلامی نیز هستیم . مواردی همچون پنهان کاری های ِ عفونت زای ِ حکومت ، توهم ِ برتر بودن از سایر ِ ملت ها ، فرافکنی ِ مشکلات از سوی ِ نظام و مضحکه ی ِ صدور ِ انقلاب به اقصی نقاط ِ جهان . از دیگر شگرد های ِ ملاحسنی نگریستن به مسائل از چشم انداز های ِ مختلف است . او برای این که بتواند جنبه ها و عرصه هایِ متنوع ِ رخداد ها را ببیند در کالبدهای ِ گوناگون فرو می رود . گاه مسایل را از چشم ِ خاطرات ِ رییس جمهور می بیند ، گاه از نگاه ِ خودش ؛ وقتی از چشم انداز ملایی ابله و بی سواد و گاهی از دید ِ ناصرخسرو . البته میزان ِ توفیق ِ او در همه ی ِ این نوشته ها یکسان نیست . هنگامی که به سادگی و به زبان ِ معاصر می نویسد به خوبی از عهده بر می آید اما وقتی می خواهد که شیوه ی ِ قدما را تقلید کند دچار ضعف ِ زبانی می شود .
پیشتر نوشتم که ملاحسنی منتقد ِ اسلام ِ سیاسی ست و به مبانی ِ معرفتی ِ اسلام نمی پردازد . این رویکرد از یک سو می تواند آزادمنشی ، احترام به دیگران و پذیرش ِ تکثر را موجب شود ولی از سوی ِ دیگر اگر مبانی مورد ِ غفلت قرار بگیرد برای ِ هنرمند ِ منتقد ، بلاتکلیفی ِ معرفتی را به بار خواهد آورد و پس از تغییر ِ وضعیت ِ کنونی سبب ِ دشواری ِ حرکت ِ او خواهد شد . همچنین به نظر می رسد برخی نوشته های ِ ملاحسنی نیاز به ویرایش دارند . برخی به سر و سامان نرسیده اند و اندکی دارای ِ اشکالات ِ املایی هستند . ( کلماتی چون : نهار ، مَناسب ، دوماً ، سوماً ، زخائر و علف بچه که باید به جای ِ آن ها این واژه ها را به کار برد : ناهار ، مَناصب ، دوم این که ، سوم این که ، ذخائر و الف بچه . ) به علاوه گهگاه در نوشته های ِ او شکسته نویسی یا خودمانی نویسی با نگارش ِ رسمی آمیخته می شود .
گذشته از این کاستی های ِ کم شمار باید اعتراف کرد که ملاحسنی نویسنده ی ِ با ارزشی است . نازک اندیش و نازک طبع است . ظلم را بر نمی تابد . هنرمند و دردمند و انسان دوست است . و خلاصه این که ... بخوانیدش و حظ کنید .
سرانگشت
* از حافظ
