دفاع از ملانصرالدین 4 ـ نوشته ی ِ ابولقاسم پاینده

میرغضبان ِ قدیم فقط با تن، سر و کار داشته اند و جان ِ محکوم از تطاول ِ شان در امان بوده است . اما شما چون آدمخواران ِ شاه عباس ِ کبیر ، بی رحمانه به جان ِ لطیفه ساز ِ ملا چنگ انداخته و این مرد ِ خوب و ظریف و خندان و محبوب را چنان از این دنیا رانده اید که در آن دنیای ِ ناپیدا نیز چون اوباش ِ دنیای ِ ما سرگردان و بی سر و سامانش کرده اید .
عجیب است اگر شما آقای ِ دکتر که همه عمر در قبرستان ِ ایام ، استخوان ِ اموات ِ بنام را زیر و رو می کرده اید ، ندانید که این حکم ِ حماقت آمیز ، در اداره ی ِ نگهبانی ِ اموات ِ آن دنیا چه مشکل های ِ حیرت انگیز می زاید و ماموران ِ دقیق و وظیفه شناس ِ این اداره ی ِ جاوید ، یعنی فرشتگان ِ خوب و دقیق و امین ، نخواهند دانست در بایگانی ِ اموات ِ منتظر ِ حشر ، جان ِ ملا را در کدام طبقه نگه دارند . بحمدالله خودتان اهل کمالید و می دانید که اداره ی ِ ثبت ِ اموات و ضبط ِ ارواح ِ آن دنیا نیز چون اداره های ِ دنیای ِ ما مقررات و آیین ِ خاص دارد و عمله ی ِ ثبت و ضبط ، از ارواح ِ مردگان فقط آن ها را به ابواب جمعی ِ خود می گیرند که به نظم و ترتیب ِ دقیق ، در این دنیا بوده و مرده و از راه ِ گور ، با گذرنامه ی ِ صحیح و ویزای ِ مرتب ، به آن دنیا سفر کرده اند .

اما شما ملا را از نعمت ِ بوده بودن محروم کرده اید و چون نبوده به حکم ِ جبر ِ قضا از برکت ِ مردن بی نصیب است و جان ِ جاوید ِ او در اداره ی ِ کل ِ ثبت ِ ارواح و اموات، چون مردم ِ بی شناسنامه و گذرنامه ی ِ دنیای ِ ما قرن ها از پی ِ قرن ها ، همچنان سرگردان و بی تکلیف خواهد ماند و من نمی دانم کارشناسان ِ قضا و قانون ِ آن دنیا این مشکل ِ بزرگ را چگونه حل خواهند کرد ؟ ببینید از ندانم کاری ِ شما چه بلیّه ها زاده و این جان ِ نورافشان ِ ملا را که مردم ِ جهان در همه ی ِ قرون، مایه ی ِ خنده و خوشدلی از او داشته اند ، در قبر و ماورای ِ قبر به زحمت ِ ثحقیق و بازپرسی و نمی دانم چه گرفتاری های ِ نگفتنی دچار کرده اید !

راست بگویم آقای ِ دکتر شما مُشت به سندان می زنید . کار ِ دنیا چنین آشفته نیست که ملای ِ بذله گوی ِ شیرین سخن ، به هوس ِ شما از عرصه ی ِ تاریخ گم شود . ملا کسی بوده ، وقار و حرمت و ریش ِ بلند و پوستین ِ گرم و عمامه ی ِ قطور و تسبیح ِ پُردانه و خانه ی ِ دو طبقه و مکتب و الاغ ِ رهوار و زن ِ لوند و دختر ِ زیبا و لحاف و مرغ و طناب و خیلی چیزهای ِ دیگر داشته . زنش فاسقان و دخترش خواستگاران ِ فراوان داشته اند . الاغش طویله داشته . دخترش به شوهر رفته . الاغش را به کمک ِ دلال در بازار فروخته . لحافش را به یغما برده اند و طنابش را به عاریه خواسته اند . مرغش را شغال برده . دزد به خانه اش رفته و پکر برگشته . دیگ ِ همسایه را عاریه گرفته که در خانه ی ِ او زاییده و بار ِ دیگر گرفته که همان جا مرده است و در همه اقطار ِ جهان ، این نسل های ِ پیاپی که به جبر ِ قضا زیر ِ ضربات ِ حیات افتاده اند به لطایف ِ پر مغز و دلپذیر ِ او خندیده اند . ملا با لطیفه هایش ، با زنش و دخترش و الاغش و فاسقان ِ زنش و خواستگاران ِ دخترش و یغماگران ِ لحافش و دزد ِ خانه اش و طویله ی ِ الاغش ، نقش و نگار ِ تاریخ اند و همه آن ها که از اقبال ِ نیک ، در گذرگاه ِ حیاط با ملای ِ بلند آوازه سر و کاری داشته اند . شغالی که مرغش را برده ، فاسقی که عشق ِ عام المنفعه ی ِ زنش را خریده و دلالی که الاغش را فروخته و دلاله ای که به خواستگاری ِ دخترش رفته ، شاگرد ِ منگ و گیجی که به مکتبش بوده و گدایی که بیهوده از خانه ی ِ او لقمه نانی خواسته و پوستین ِ وصله دارش که نیمشب با هیاهو از بام افتاده و ملا را به جوف ِ خود داشته و پیراهن ِ نیمدار ِ وهم انگیزش که به جای ِ دزد، هدف ِ تیر شده و آن غربال ِ سمج ِ سکون ناپذیر که تعرض ِ ملا را پس داده و زانو و سینه و گردن و سر ِ او را به ضربات ِ پیاپی کوفته و آن گاو ِ تنومند ِ شاخدار که جلوس میان ِ دو شاخش آرزوی ِ عمر ِ ملا بوده ، همه این ها از برکت ِ ملا در ظلمات ِ دهر آب ِ بقا نوشیده و خضر ِ جاوید شده اند .

دفاع از ملانصرالدین 3 ـ نوشته ی ِ ابولقاسم پاینده

به خدا آقای ِ دکتر این که شما ملای ِ خوب ِ بذله گوی ِ شیرین زبان را از عرصه ی ِ بقا به چاهِ ویل ِ فنا انداخته اید، از اعدام با گاز و طناب و تبر هزار بار بدتر است . در دنیای ِ مودب و ظریف ِ شما وقتی یکی را به اعدامگاه می برند اگر در باشگاه ِ مسخره یِ تاریخ جایی داشته ، نامش را قلم نمی زنند ؛ نمی گویند نبود و از مادر نزاد ؛ فقط استمرار ِ بقای ِ او را می بُرند، به این گناه که نظم ِ عادی را به هم زده ، بت ِ مقدس ِ آداب را شکسته یا کاروان ِ حیات را از خط ِ رسوم ِ سلف بیرون برده یا صاحبان ِ زر و زور که همیشه جهان را آیینه ی ِ هوس های ِ خویش می خواهند کاری نه به دلخواه از او دیده و چون دلیران ِ نازکدل ِ شیرین ، روی ترش کرده اند و مگسان ُِ شهد ِ قدرت یعنی قاضیان ِ مصون از تعرض ، به حکم ِ قانون که سنگواره ی ِ زور است او را به دنیای ِ دیگر می فرستند تا اگر اقبالی داشت و کفاره ی ِ گناهان را داده بود و از غرقاب ِ گناه به ساحل ِ رحمت ِ الهی رسید ، در بهشت ِ عنبرسرشت در آن قصور ِ مجلل که به تیشه ی ِ قدرت در دل ِ زمرد و یاقوت تراشیده اند ، آب ِ خنک ِ شیر رنگ ِ شرابگونه بنوشد و یک فوج و بیشتر از آن زنان ِ خوش قد و قواره و طناز و سیه چشم را که برق ِ لبخندشان از شرق به غرب تتق می زند و از لطافت و صفا عبور ِ آب را از گلوگاهشان می توان دید ، فارغ از جنجال و مزاحمت ِ رقیبان در حریم ِ خود داشته باشد و از آن لذت های ِ نگفتنی که گاهی مدت ِ آن از تاریخ ِ مسیحی درازتر می شود و احیاناً دنباله ی ِ آن از طومار ِ زمان برون می جهد ، بهره ور شود و تا گیتی به پاست و اتم های ِ نادیده به نغمه ی ِ استاد ِ ازل در این بزم ِ ابدی، رقص و جهش دارند و آتش ِ طلب در دل ِ این ملیون ها خورشید ِ نورافشان مشتعل است فارغ از غم ِ معاش و دلهره ی ِ مرگ و فنا خوش باشد و بنَشمَد و اگر در کارخانه ی ِ قضا، گلیم ِ بخت ِ بدش را سیه بافته بودند و در آن دنیا نیز دنباله ی ِ سیه روزی های ِ این دنیا چون تارهای ِ عنکبوت به دست و پای ِ او پیچیده بود و در حساب ِ تهاتر ِ الهی گناه از ثواب بیشتر کرده بود ، در جهنم ِ هول انگیز ِ سوزان که هیزمش از سنگ و لهیبش چون سوز ِ دل ِ خورشید است ، چند هزار ملیارد و بیشتر سال بسوزد و هنگام ِ عطش به جای ِ آب، قیر ِ مذاب بنوشد و چون پوست ِ کلفتش از تف ِ آتش ِ تیز ورچروکید ، دست ِ قدرت از پوستخانه ی ِ ازل پوست ِ پفیده ی ِ کم احساس ِ او را به پوست ِ تازه مبدل کند تا سوزش ِ آتش را بهتر ادراک کند . معذلک معدوم ِ گاز و دار و گلوله از نعمت ِ دوام ِ خاطره بهره ور است ؛ وجود داشته و شناسنامه اش در دفتر ِ آمار هست و کس و کار و اعقاب و نام و نشان دارد و اگر هم اعدام نمی شد ، چندی بعد وزیر ِ قبض ِ ارواح ، این جان ِ عاریتی را که به مشیت ِ الهی از انبار ِ جان ِ کلی بدو داده اند تا از رنج ِ مستمر ِ این زندگی ِ مزاحم ، به تلخی ِ زقوم ِ مرگ راضی شود به سرانگشت ِ مهر یا چنگال ِ قهر از او می گرفت .

اما شما آقای ِ دکتر ! نام ِ ملا را از دفتر ِ وجود قلم زده و خاطره و نسب و کس و کار ِ او را به موج ِ فنا سپرده اید . و من از قساوت ِ شما به حیرتم که چه سان این مرد ِ شوخ ِ شنگول را که در همه ی ِ قرون چون ستاره ای پرنور ، خنده و شادی به جهان می پراکند و در ظلمات ِ این زندگی ِ ملال انگیز ، پیمبر ِ خوشدلی و نشاط و استهزای ِ مصائب ِ حیات بود ، بی احساس ِ شفقت ، از سکوی ِ بقا به ظلمات ِ فنای ِ مطلق رانده اید .

دفاع از ملانصرالدین 2 ـ نوشته ی ِ ابولقاسم پاینده

جناب ِ اجل ِ محترم ! آقای ِ دکتر ایکس استاد ِ تاریخ ِ تطبیقی ِ دانشگاه ملی جوشقان و مضافات و عضو ِ انجمن ِ مورچه شناسی ِ لندن و وابسته به گروهِ کف بینان ِ قانونی ِ استهکلم و منشی ِ انجمن ِ کل ِ کتاب شناسان ِ وابسته به گروه ِ خاورشناسان ِ حرفه ای ِ هلند و عضو ِ افتخاری ِ انجمن ِ قعر ِ اقیانوس ِ شمال و نایب رییس ِ گروه ِ دوستداران ِ سوسمار، وابسته به انجمن ِ حیوان شناسی کل ِ آفریقا و رییس مجمع ِ تحقیقاتی ِ صدف و مروارید ِ خلیج ِ فارس و خلیج ِ احمر و دریای ِ عمان و عضو ِ پیوسته ی ِ انجمن ِ عمران ِ کویر لوت و صحرای ِ گبی و صحرای ِ عرب و توابع و بسیاری عناوین ِ دیگر که انشاالله خواهید داشت یا هم اکنون دارید و من نمی دانم و گناه از من نیست که از مناقب ِ شما غافلم ، قصور از شماست آقای ِ دکتر که فهرست ِ همه ی ِ عنوان های ِ خودتان را جزو انتشارات ِ دانشگاه چاپ نمی کنید تا همگان بخوانند و بدانند و مثل ِ من ِ کوته نظر ِ کم مغز ِ تنگ هوش ، در شرح ِ فضائل ِ محقق و موهوم ِ شما ، وانمانند .

و بعد از این مفصل ، با همان قدر احترام و ادب که درخور ِ استاد ِ والامقامی همانند ِ شماست به عرض می رسانم که من به نام ِ یک همشاگردی ِ قدیم از شما گله دارم . لابد یادتان هست که سال ها پیش من و شما همسفر ِ راه ِ عشق بودیم و بیشتر ِ روزگار ِ مدرسه را روی ِ یک نیمکت به سر کردیم. در دانشگاه نیز رساله ی ِ فراغ ِ تحصیل ِ شما به قلم ِ من بود که اقبال یار ِ شما بود و نمره ی ِ خوب گرفتید . اما استادان ِ دقیق ِ نکته یاب ، همان رساله را که من پیش از شما داده بودم ، بی رحمانه وازدند و از همان جا راهمان جدا شد و من از پی ِ حوادثی که می دانید ، به این جا آمدم و سال هاست که در این سلول ِ تنگ ، همدم ِ آوازه خوان های ِ رایگان یعنی مگسان و بافندگان ِ طاق ، یعنی عنکبوتان شده ام . اما شما که بر اسب ِ توفیق بودید به سرعت تاختید و نبّاش ِ قبور یعنی استاد ِ تاریخ شدید که هنوز هم هستید و امیدوارم همیشه باشید .

اما گله ی ِ من از شما رفیق ِ دیرین ِ عزیز این است که شنیدم در اثنای ِ درس با جسارتی کم نظیر درباره ی ِ معروف ترین مرد ِ جهان ، ملانصرالدین ِ مرحوم که شهرتش با لطایف ِ شیرین در آفاق و قرون می رود ، گفته اید که ملا چون سیمرغ و غول و کیمیا ، مخلوق ِ پندارهاست و به پندار ِ من ، یعنی شما ، اصلاً ملایی نبود که نبود .
و چه جنایتی ست که شما کرده اید و ملای ِ بلند آوازه را که جز پیمبران ِ اولوالعزم و شاهان ِ بنام و سرداران ِ والامقام در عرصه ی ِ تاریخ هیچ کس به شهرت ِ او نیست ، سفیهانه به غرقاب ِ فنا داده اید . نمی دانم از پی ِ این سیاه کاری در جان ِ تاریک، دغدغه ای داشته اید ؟ یا چون مرغ کُش ِ یهودی که هر روز صدها جوجه ی ِ لرزان ِ پابسته ی ِ خسته ی ِ بی نفس را با کارد ِ بُران با یک ضرب بی جان می کند ، از تکرار ِ کارهای ِ چندش انگیز چنان درنده خو شده اید که به هنگام ِ اعدام ِ ملا خاطرتان چون برکه ی ِ صحرا های ِ جنوب در ایام ِ تموز آرام و بی چین و شکن بوده است ؟ خدانکند چنین سنگدل شده باشید که محبوب ترین مرد ِ تاریخ را گیوتین بزنید و غوغای ِ اعتراض از عمق ِ خاطرتان فواره نزند .

دفاع از ملانصرالدین 1 ـ نوشته ی ِ ابوالقاسم پاینده

دفـــــــاع از مـــُـلـانــصــــــــــــرالــــــــــدیــن

نویسنده : ابوالقاسم پاینـــده


گمنام زیست و بی تشریفات و بدرقه به گور رفت . دکتر احسان را می گویم . شما نمی شناختیدش . نبوغی مشوش بود که چون روغن ِ آب آلود سال ها سوخت و جرقه زد و چند هفته ی ِ پیش که به تاریکخانه ی ِ مرگ افتاد یار و همدل و خویشاوندی نداشت که شاهد ِ استتار ِ او در دل ِ خاک باشد . جانِ ملتهبی بود که در آفاق تفکر ، اوج ها داشت و برای ِ مردم ِ حسابگر ِ دنیا و افکار ِ قالب دار شان خطرناک بود . شعله ای نورافکن و نافذ بود . لبخندی به مقیاسات ِ عادی ِ ما بود . در آسمان ِ پندار جهشی دورانگیز بود . سخنان ِ دغدغه انگیزش، مزاحم ِ اهل ِ رویا می شد ؛ دیوانه بود .

این معمای ِ دوران ِ ما و همه ی ِ دوران هاست که مردم ِ دنیا همیشه از گهواره تا گور چون خفتگان ِ شبگرد ، همگام ِ اموات ِ سومر و آشور ، در دخمه های ِ اوهام به دنبال ِ رویاهای ِ خود می روند و چون گاو ِ عصار در همان مسیر ها که به مرور ِ قرون و عبور اسلاف ، معیّن و هموار شده ، سرگشته و دوّارند . هیچ کس نباید اوهام شان را بشکند . بت شکنی عواقب ِ هول انگیز دارد .

در ایام ِ قدیم ، افکار ناباب را به گور می کردند تا همه گیر نشود و به دوران ِ ما که اعدام ِ مردم ِ شوریده سر ، همیشه میسر نیست ، به لطایف ِ تدبیر این مزاحمان ِ آشتی ناپذیر را قرنطینه می کنند تا افکار ِ تب آلودشان ، خواب ِ خوش ِ دنیا را مشوش نکند . سرنوشت ِ دکتر احسان همین بود .

بیست و چند سال مداوم در آن سلول ِ تیمارستان او بود و یک مشت کاغذ که گاه و بیگاه عباراتی آشفته تر از جان ِ خویش بر آن می نوشت و چند روز پیش که پس از یک سفر ِ چند ماهه رفته بودم از او خبری بگیرم ، از خادم ِ پیر ِ تیمارستان شنیدم که چند هفته ی ِ پیش در یک نیمه شب ، آن شعله ی ِ سوزان ، خاموش شده و صبح گاهان تنش را در قبرستان ِ مردم ِ گمنام به خاک کرده اند . و همان خادم ِ پیر ، کاغذ های ِ چماله شده ی ِ او را که به یک نخ بسته بود به من داد . این وصیت ِ او بود که پس از مرگش همه ی ِ ماترک ِ او یعنی همین کاغذ ها را به من بدهند .

و این سطور ِ مشوش ، حاصل ِ کوششی ست که در تنظیم ِ قسمتی از آن اوراق ِ پریشان کرده ام و شبان ِ دراز ، روغن ِ جان را به چراغ ِ فکرت سوخته ، کلمات ِ مغلق را به قرینه خوانده و عبارات ِ نیمه تمام را به تخمین کامل کرده ام و چون وصّالان ِ موزه که کاسه ی عتیق را به مایه ی ِ نو به هیات ِ قدیم می سازند ، تا آن جا که توانسته ام کوشیده ام که شیوه ی ِ اصل را کم نکنم و این نبوغ ِ سرگردان را که نمونه ای از نیروهای ِ گمشده یِ دنیای ِ ما بود ، در این اثر کوتاه که من نیز چون شما با همه ی ِ مفاد ِ آن همدل نیستم ، از محو و فنا حفظ کنم .

اگر شما خوانندگان عزیز که دل ِ دریا و حوصله ی ِ صحرا دارید و بد و خوب و زشت و زیبا را از زبان ِ شوریده ای به لطف و کرم می پذیرید، از مطالعه ی ِ این نامه ی ِ ناتمام سودی جز این نبرید که از پراکنده گویی ِ محکوم به جنونی ، قدر ِ نعمت ِ عقل را که خدای ِ منان به همگان بیش از آرزوی شان داده بدانید ، توانم پنداشت که کوشش ِ من در احیای ِ این اثر که بیشتر ِ سطور ِ آن بوی ِ جنون می دهد ، چندان ناسودمند نبوده است .
اکنون رشته ی ِ سخن را به دکتر احسان می دهم که از جان ِ آشفته ی ِ خود کاغذ را سیاه و شما را محظوظ کند .

* * * * * * * *

حضرت ما را نطلبید

به خوانندگان ِ خردمند :

اگر شاهکار ِ ایرج ِ پزشکزاد ، رمان ِ دایی جان ناپلئون را خوانده باشید یا سریالش را دیده باشید ، حتماً به یاد دارید که در گیر و دار ِ فتح ِ ایران به وسیله ی ِ متفین ، دایی جان که انگلیسی ها را بیخ ِ گوشش دید تصمیم گرفت سنت ِ سربازی را به جای آورد و به نیشابور فرار کند . ولی برای ِ آن که پی ها کور شود همه جا شایع کرد قصد ِ سفر به " قم " و " زیارت ِ حضرت ِ معصومه " را دارد . از طرفی سعید هم که عاشق ِ لیلی دختر ِ دایی جان ناپلئون بود و از برکت ِ فالگوش ایستادن، به اسرار ِ غیب آگاهی داشت سراسیمه خود را به اسدالله میرزا رسانید که : عمو جان ، به دادم برسید ! اسدالله میرزا نیز سردار هندی را گماشت تا مصرعی را بدرقه ی ِ راه ِ دایی جان کند :
نگار ِ من به لهاورد و من به نیشابور !

دیری نگذشت که دایی جان پیش از خشک شدن ِ پیاله ی ِ آبی که پشت سرش ریخته بودند به خانه بازگشت که : حضرت ما را نطلبید ! حالا بلانسبت ِ دایی جان ناپلئون ، حضرت ما را هم نطلبید . می خواستم یک ماه به سر و سامان دادن ِ اوضاع ِ آشفته و انجام ِ کارهای ِ عقب افتاده ام بپردازم که مگر گذاشتند این حضرات ِ اسدالله میرزا ، سردار هندی و عزیز السلطنه ؟ آنقدر کامنت های ِ ناکجا آبادی گذاشتند و حرف های ِ نامربوط زدند و تسویه حساب ِ شخصی کردند که دیدم اگر بیش از این وبلاگم را به حال ِ خودش رها کنم ، سر ِ یک ماه ، همین مختصر شان و اعتبارش با مخ به زمین آمده . بنابراین تصمیم گرفتم قبل از موعد و پیش از آن که وضعیت خراب تر از این شود و نام ِ بی گناهان ِ دیگری به میان آید بازگردم و " انگشت " را آپدیت کنم . من در طول ِ سه سال وبلاگ نویسی معتقد بودم که پاک کردن ِ کامنت ( ولو یاوه ) مخالفت با آزادی ِ بیان و همراهی با سانسور است . بنابراین هیچ کامنتی را پاک یا جرح و تعدیل نکردم ولی نباید این کار را به معنای ِ موافقت با نظرات ِ کامنت نویس دانست ، چرا که از دید ِ من شماری از این کامنت ها سزاوار ِ پاک شدن هستند .( نمی دانم ولی شاید در آینده این اصل را بازخوانی کنم ) به هر حال هرچند نمی توانم چیزی را به شما ثابت کنم ـ زیرا وقتی در دادگاه ِ حقیقی و با هزار دلیل ِ استوار سخن می گویید ممکن است حرف ِ حق تان را نپذیرند چه برسد به وبلاگ آباد ِ مجازی و با شناسنامه ی ِ مستعار ! ـ اما تا جایی که به من مربوط است و وظیفه ی ِ راستگویی حکم می کند از آغاز یک وبلاگ بیشتر نداشتم آن هم به نام ِ انگشت . قبلاً در آدرس ِ دیگری ( ولی با همین نام ) می نوشتم که اشقیای ِ حکومت ِ اسلامی آن را فیلتر کردند و ناگزیر شدم به آدرس ِ جدید بیایم . ( آدرس ِ قدیم ، شما را به همین جا می رساند . ) بله ... مرخصی ِ بی حقوق ِ بنده به پایان رسید . اما از آنجا که در این یک ماه گرفتارم و فرصت و تمرکز ِ نوشتن ندارم، تصمیم گرفتم در این مدت نوشته ی ِ بلندی را از ابوالقاسم ِ پاینده شماره به شماره در وبلاگ بگذارم . طنز ِ عمیقی است به نام ِ "دفاع از ملانصرالدین " و اول بار در کتاب " در سینمای ِ زندگی " و بار ِ دیگر در 29 مهرماه ِ سال 1340 در کتاب ِ هفته به چاپ رسید . به نظر ِ من این نوشته از نمونه های ِ برجسته ی ِ طنز ِ اندیشمندانه در ادبیات ِ معاصر ِ ایران است .


سرانگشت

مرخصی

نزدیک به یک ماه ، به روز نخواهم شد .

سپید خوانی و ارسطاطالیس

ارسطو : من افلاطون را دوست دارم ، اما " حقیقت " را بیشتر از افلاطون دوست دارم .

سپید خوانی : من افلاطون را دوست ندارم بنا براین به ناگزیر " حقیقت " دوست شده ام !


صرانجـُـست !

پا برهنه در میدان ِ بزرگان

خلبان کور:
بیگانه: پس حال بگو آیا دانش‌وری، اندیشه‌ورزی و تسلط بر فلسفه و علم شرطِ روشن‌فکری نیست؟بهلول: چنین است.--------------به نظر می رسد در این جمله به عمد کوششی برای اهمیت دادن به علم صورت گرفته است. چیره دستی در فلسفه معنایی روشن دارد و می دانیم نگارنده به آن سخت معتقد است. اما چیره دستی در علم که شرط ضروری اندیشه ورزی معرفی شده است چیست؟ گمان می کنم چیره دستی در علم معنایی جز تسلط کامل بر فیزیک مکانیک بیولوژی پزشکی ریاضیات و شاخه های عریض و طویل آن نداشته باشد. از امکان چیره دستی بر علم در جهان ام روز که بگذریم این پرسش مطرح می شود که آیا به راستی برای اندیشه ورزی چیره دستی در علم ضروری است؟


یحیا بزرگمهر:
توجه به علوم تجربی و متدولوژیِ این علوم بود که بن‌بستِ عقل‌گرایی دکارتی را آفتابی کرد. هیوم و کانت محصولِ رشدِ علم تجربی بودند و توجه به روش تجربی بود که سرآغاز تشکیکات در مابعدالطبیعه‌هایِ عریض و طویل و بی‌سر و ته را از سویِ آن قابله‌یِ زبردست موجب شد. جایگاهِ علوم تجربی در عصر روشنگری نیز قابل انکار نیست. اساساً بدونِ پژوهش در روش تجربی، ما همچنان با "تصوراتِ فطری" دکارت سرگرم بودیم. نیشترهایِ هیوم بر ذات‌گرایی و ویران ساختن علیتِ فلسفی، بدونِ آشنایی با روش تجربی ممکن نبود. البته اگر تسلط به علم را به‌معنایِ خبره بودن در تمامی شاخه‌هایِ علوم تجربی بگیریم، لابد تسلط به فلسفه را نیز باید چیره‌دستی و آگاهی از تمامی مکتب‌هایِ فلسفی فرض کنیم و اگر چنین باشد، تسلط به فلسفه نیز همان حکم (استحاله) را دارد که تسلط به علم. پس شاید مقصود از تسلط به فلسفه و علم، آگاهی بنیادین از روش فلسفی و روش علمی بوده باشد. فلسفه‌ورزی بنیانِ دانش‌وری ست اما رابطه‌یِ متقابل این دو و تاثیر و تاثری که در طولِ تاریخ بر یکدیگر داشته‌اند نیز قابل انکار نیست.



خلبــــان کــــور:
به نظر من اما اگر هیوم هم نبود باز هم کانت از خواب جزمی اش بیدار می شد! هیوم فقط یک تصادف بود و بس. فلسفه راه خودش را هزار سال پیش از کپرنیک و گالیله می رفت و بعد از ان هم به هم چنین. این کاهش ارزش علم نیست، یک حقیقت است.تسلط بر فلسفه البته آشنایی با تمام تفکرهای فلسفی است، و نه فقط آن بل که مطالعه ی دوران اسطوره ای و البته اگر تفکر فلسفی و متافیزیک اهل فلسفه ایجاب کند بخشی از علم (معمولا ریاضیات). در نتیجه نه تنها برای اندیشه ورزی بل که برای فکر کردن هم باید تسلط بر فلسفه داشت (این که واقعیت روزمره غیر از این است این حقیقت را تغییر نمی دهد). اما تسلط بر ساینس یعنی در صورت امکان تسلط بر ساینس. تسلط بر علم جز تسلط بر علم معنایی ندارد. گمان می کنم برای اندیشه ورزی آشنایی اجمالی و نه تسلط بر علم کفایت کند. درست بر خلاف فلسفه که تسلطی تام می طلبد.در کفایت علم باوران همین بس که اندیشه ی مدرن هابس را رها کردند و به خرافات نیوتن چسبیدند و می گویند موفق نیز شدند! پیش گامان علم تجربی اغلب خرافاتی و خل و چل بوده اند و ام روز هم وضع چندان به تر از قرن هفده ام و هجده ام نیست.می توانی نظر مرا را کم شمردن ارزش علم بدانی، اما من بی توجه به مقدار اهمیت و ارزشی که علم دارد معتقدم علم علیل تر از آن است که بخواهد در جهان اندیشه وارد شود و خودنمایی و خداوندگاری کند.

* * * *
در این شماره از ماهنامه ی ِ هزارتو ، دو دوست ِ گرامی، خلبان ِ کور و یحیا بزرگمهر یادداشت هایی درباره ی ِ روشنفکری نوشته اند . یادداشت ِ هردو چونان همیشه خواندنی است و برآمده از لحن ِ بی پرده و مستقل شان . سه بخشی که در بالا می بینید گفتاورد ِ کوتاهی است که در پای ِ یادداشت ِ " رساله ی ِ بهلول ِ مجعول " ( نوشته ی ِ یحیا بزرگمهر ) میان ِ خلبان و یحیا به میان آمده .
حال که آب گل آلود شده و میان ِ علما اختلاف افتاده، بنده ی ِ طلبه هم بیراه ندیدم قلاب بیندازم و ماهی ِ خودم را بگیرم .

عرض کنم تا جایی که من فهمیدم متافیزیک ، به ویژه متافیزیک ِ فیلسوفان ِ قدیم سازگار با فیزیک ِ آنها بوده است . به بیان ِ دیگر فیلسوفان ِ قدیم تلاش کرده اند متافیزیک ِ خود را با فیزیکشان سازگار کنند و بین ِ آنها هماهنگی به وجود آورند . گویا که فیزیک ِ آنان متافیزیکشان را توجیه و تایید می کرده و بالعکس . برای ِ نمونه عقل های ِ دهگانه نزد ِ مشاییان در پیوند ِ مستقیم با هیات ِ بطلمیوسی قرار دارد . خوب است از خود بپرسیم که چرا پیروان ِ ارسطو برای عقل، ده مرتبه قایل شدند و نه مثلاً یکی بیشتر یا کمتر ؟ زیرا به پیروی از بطلمیوس معتقد بودند که زمین مرکز ِ عالم است ، بر فراز آن هفت فلک سیاره قرار دارد و بالای ِ آنها فلک ثوابت و بالاخره فلک الافلاک که بر روی ِ هم می شود ده مرتبه . با فروریختن ِ هیات ِ بطلمیوسی دیگر تلاش ِ فیلسوفان را برای ِ مرتبه بندی ِ عقول و نفوس شاهد نیستیم .

اما در شرق ِ عالم و به ویژه سرزمین ِ ما متافیزیک ِ فیلسوفان علاوه بر سازگاری با علم، گاه ناگزیر به هماهنگی و گاه خواستار ِ هماهنگی با آموزه های ِ مذهبی بوده است . برای ِ نمونه می توان به کاربرد ِ نظریه ِ " فیضان و صدور " فلوتین، نزد ِ مشاییان ِ اسلامی اشاره کرد . آنان که در همه ی ِ زمینه ها پیرو ِ ارسطو بودند در باب ِ خالق، انگاره ی ِ " محرک ِ لایتحرک" را فرو گذاشتند و به واحد ِ فلوتین معتقد شدند . علاوه بر آن برخلاف ِ ارسطو که محرک لایتحرک را علت ِ غایی فرض کرد ، مشاییان ِ مسلمان واجب الوجود را علت ِ فاعلی گرفتند؛ فقط برای ِ آنکه خالقیت ِ خدا را توجیه کنند .

در دنیای ِ جدید هم بیشتر ِ فلاسفه ( نه همه ی ِ آنها ) در رشته ای از علوم دست داشتند . دکارت ، لایب نیتس و راسل ریاضی دان بودند ، کانت هم نجوم و ریاضی می دانست. اسپینوزا کتاب ِ " اخلاق " خود را تحت تاثیر روش هندسی ِ دکارت نوشت و ... اگرچه برخی فیلسوفان ِ دوره ی ِ جدید مثل ِ راسل ، با مابعدالطبیعه میانه ای ندارند اما همان تلاش ِ دیرینه را در سازگار ساختن ِ فیزیک و متافیزیک، نزد ِ متافیزیسین های ِ جدید می توان دید .

البته من هم مثل ِ جناب ِ خلبان معتقدم که بهره مندی از علم نمی تواند به تفکر ِ فلسفی منجر شود اما از آنجا که گویا دستگاه سازی یکی از ویژگی های ِ فیلسوفان ِ بزرگ است احتمالاً آشنایی با علم می تواند پشتوانه ی ِ خوبی برای ِ ساختن ِ دستگاه های ِ عظیم الجثه ی ِ متافیزیکی باشد ... تا بزرگان چه بگویند !


سرانگشت

مرد ِ مصلوب / سروده ی ِ احمد ِ شاملو

مرد ِ مصلوب
دیگر بار به خود آمد
درد
موجاموج از جریحه ی ِ دست و پایش به درونش می دوید
در حفره ی ِ یخ زده ی ِ قلبش
در تصادمی عظیم
منفجر می شد
و آذرخش ِ چشمک زن ِ گدازه یِ ملتهبش
ژرفاهایِ دور از دسترس ِ درکِ او از لامتنهاهی ِ حیاتش را روشن می کرد .

دیگر بار نالید :
" ـ پدر ، ای مهر ِ بی دریغ ،
چنان که خود بدین رسالتم برگزیدی چنین تنهایم به خود وانهاده ای ؟
مرا طاقتِ این درد نیست
آزادم کن آزادم کن ، آزادم کن ای پدر !"
و درد ِ عریان
تندروار
در کهکشان ِ سنگین ِ تنش
از آفاق تا آفاق
به نعره درآمد که :
" ـ بیهوده مگوی !
دست ِ من است آن
که سلطنت ِ مُقدّرت را
بر خاک
تثبیت
می کند

جاودانگی است این
که به جسم ِ شکننده ی ِ تو می خلد
تا نامت ابدالآباد
افسون ِ جادویی ِ نسخ بر فسخ ِ اعتبار ِ زمین شود .

به جز این ات راهی نیست
با درد ِ جاودانه شدن تاب آر ای لحظه ی ِ ناچیز !"

* * *

و در آن دم در بازار ِ اورشلیم
به راسته ی ِ ریس بافان پیچید مرد ِ سرگشته .
لبان ِ تاریکش بر هم فشرده بود و
چشمان ِ تلخش از نگاه تهی :
پنداری به اعماق ِ ظلمات ِ درون ِ خویش می نگریست
در جان ِ خود تنها بود
پنداری
تنها
در جان ِ خود
به تنهایی ِ خویش می گریست .

* * *

مرد ِ مصلوب
دیگر بار
به خود آمد .
جسمش سنگین تر از سنگینای ِ زمین
بر مسمار ِ جراحات ِ زنده یِ دستانش آویخته بود :
" ـ سبـُکم سبک بارم کن ای پدر !
به گذار از این گذرگاه ِ درد
یاری ام کن یاری ام کن یاری ام کن ! "

و جاودانگی
رنجیده خاطر و خوار
در کهکشان ِ بی مرز ِ درد ِ او
به شکایت
سر به کوه و اقیانوس کوفت نعره کشان
که : " ـ یاوه منال !
تو را در خود می گوارم من تا من شوی .
جاودانه شدن را به درد ِ جویده شدن تاب آر "

* * *

و در آن هنگام
برابر ِ دکه ی ِ ریس فروش ِ یهودی
تاریک ایستاده بود مرد ِ تلخ ، انبانچه ی ِ سی پاره ی ِ نقره در مشتش
حلقه ی ِ ریسمانی را که از سبد برداشت مقاومت آزمود
و انبانچه ی ِ نفرت را
به دامن ِ مرد ِ یهودی پرتاب کرد مرد ِ تلخ

* * *

از لجه های ِ سیاه ِ بی خویشی بر آمد دیگر بار سایه ی ِ مصلوب :
" ـ به ابدیت می پیوندم .
من آبستن ِ جاودانگی ام ، جاودانگی آبستن ِ من
فرزند و مادر ِ توامانم من
اب و ابن ام
مرا با شکوه ِ تسبیح و تعظیم از خاطر می گذرانند
و چون خواهند نامم به زبان آرند
زانوی ِ خاکساری بر خاک می گذارند :
El Cristo Rey !
Viva Viva el Cristo Rey !”

و درد
در جان ِ سایه
به تبسمی عمیق شکوفید

* * *

مرد ِ تلخ که بر شاخه ی ِ خشک ِ انجیربُنی وحشی نشسته بود سری جنباند و با خود گفت :
" ـ چنین است آری .
می بایست از لحظه
از آستانه ی ِ تردید
بگذرد
و به قلمرو ِ جاودانگی قدم بگذارد
زایش ِ دردناکی ست اما از آن گزیر نیست .
بار ِ ایمان و وظیفه شانه می شکند ، مردانه باش! "
حلقه ی ِ تسلیم را گردن نهاد و خود را
در فضا رها کرد .
با تبسمی .

* * *

شبح به نجوا گفت :

" ـ جسمی خرد و خونین
در رواق ِ بلند ِ سلطنت ِ ابدی ...
اینک ، منم آن !
شاه ِ شاهان !
حکم ِ جاودانه ی ِ فسخم بر نسخ ِ اعتبار ِ زمین! "

درد و جاودانگی به هم درنگریستند پیروزشاد
و دست در دست ِ یکدیگر نهادند
و شبح ِ مصلوب در تلخای ِ سرد ِ دلش اندیشید :

"ـ اما به نزدیک ِ خویش چه ام من ؟
ابدیت ِ شرمساری و سرافکندگی !
روشنایی ِ مشکوک ِ من از فروغ ِ آن مرد ِ اسخریوتی ست که دمی پیش
به سقوط ِ در فضای ِ سیاه ِ بی انتهای ِ ملعنت گردن نهاد .
انسانی برتر از آفریدگان ِ خویش
برتر از اب و ابن و روح القدس
پیش از آن که جسمش را فدیه ی ِ من و خداوند ِ پدر کند
فروتنانه به فروشدن تن در داد
تا کفه ی ِ خدایی ِ ما چنین بلند بر آید .
نور ِ ابدیت ِ من
سر به زیر
در سایه سار ِ گردن فراز ِ شهامت ِ او گام بر خواهد داشت !"

با آهی تلخ
کوتاه و تلخ
سر ِ خار آذین ِ شبح بر سینه شکست و
"مسیحیت "
بر آمد .(1)

* * *

کامیاب و سیر
درد شتابان گذشت و
درمانده و حیران
جاودانگی
سر به زیر افکند
زمین بر خود بلرزید
توفان به عصیان زنجیر برگسیخت
و خورشید
از شرمساری
چهره در دامن ِ تاریک ِ کسوف نهان کرد .

زیر ِ خاک پشته ی ِ خاموش
سوگواران به زانو درآمدند
و جاودانگی
سربند ِ سیاهش را بر ایشان گسترد .

احمد شاملو ( مجموعه ی ِ آثار ) / دفتر ِ یکم : شعرها / انتشارات ِ نگاه / رویه ی ِ 918 تا رویه ی ِ 925


1 ـ در برخی نسخه ها "مسیحیت برآمد " نگاشته شده ، شاملو هم در نوار ِ مدایح ِ بی صله، "بر آمد " خوانده، اما در دفتر ِ یکم از مجموعه ی ِ آثار " مسیحیت شد " آمده .

پانویس : هرچند چندان به من مربوط نمی شود اما در حال و هوای ِ کریسمس داشتم به عیسا فکر می کردم و مهمتر از او به یهودا ، که این شعر ِ درخشان ِ شاملو به یادم آمد . درباره ی ِ شاملو و شعر ِ فاخرش بسیار می توانم گفت اما اکنون تنها این گفته ی ِ بهاءالدین خرمشاهی را تکرار می کنم که " ... یکه سخن ِ شاملو ، گفتن از وهنی است که بر انسان ِ امروز می رود و او خود یک تنه کمر ِ همت به دادخواهی از این وهن بسته است . "

جای ِ امن

در خبرها آمده است که به تازگی در مشهد با پشتیبانی ِ حوزه ی ِ علمیه ی ِ قم کنفرانسی برپا شده و عده ای از آخوندها مولانا را در سالی که به نام ِ اوست ، تکفیر کرده اند .
راستش را بخواهید این خبر چندان مرا نگران ِ حال و احوال ِ مولانا نکرد . چون خوشبختانه حضرت ِ ایشان ، هفتصد ـ هشتصد سال ِ پبش مرده و از دست ِ آخوندها خلاص شده . پس جای ِ نگرانی نیست . وقتی آدمیزاد، آس ِ دلی چون " مرده بودن " را در آستین دارد نباید از دست درازی ِ علما(!) و پیروانشان بترسد . اصلاً " جزء اموات بودن " بزرگترین امتیاز است حتا برای ِ زنده ها . اگر به دور و برتان نیز دقت کنید می بینید افرادی که جزء امواتند زندگی ِ بسیار بهتری دارند . از آن گذشته آرامگاه ِ مولانا ـ باز خوشبختانه ! ـ در ایران نیست تا معماران ِ تمدن ِ اسلامی از شعبه ی ِ شیعه ی ِ اثنی عشری ، با بیل و کلنگ بریزند و آنجا را خراب کنند . هرچند مطمئنم، بودن یا نبودن ِ مقبره و اینجور دسته دیزی ها برای ِ مولانا کوچکترین ارزشی ندارد . او در تمام ِ عمرش به این بازی ها می خندید . مقبره را ـ همچون بیلاخی به آفرینش ـ باید برای ِ امامان ِ شیعه علم کرد و نیز برای ِ امام ِ سیزدهم روح الله الموسوی الخمینی تا بدکارگی شان هرگز از حافظه ی ِ تاریخ پاک نشود .

گفتم خبر ِ تکفیر ِ مولانا مرا چندان نگران ِ حال ِ او نکرد اما منظورم این نبود که برای ِ آزادگان ِ سرزمین ِ خودمان نگران نشدم . حکومت ِ اسلامی با تکفیر ِ مردگان ِ دست نیافتنی ، مقدمه ای می چیند برای ِ تکفیر ِ زندگان ِ دست یافتنی ! به طور ِ غیر ِ مستقیم به ما می گوید اگرچه مولانا و جنید و حلاج در دسترس نیستند اما مخالفان ِ اسلام و حکومت ِ اسلامی که در دسترسند . خونشان هم که از خون ِ مولانا و حلاج رنگین تر نیست . هست ؟ جمهوری ِ اسلامی تصمیم دارد حربه ی ِ زنگار بسته ی ِ تکفیر را دوباره صیقل دهد و از رو ببندد. اینها زمزمه ی ِ "قُرُم قُرُم ِ" حکومت ِ اسلامی است ، تا "قرمساق" اش را کی بگوید .
حال آزادگان ِ ایرانی ـ اگر جز به نابودی ِ حکومت و ایدئولوژی اش می اندیشند ـ یا باید بلیت بگیرند و از این کشور بروند یا باید بلیت نگیرند و به نزد ِ مولانا کوچ کنند ! ... به همان جهان ِ امن ِ دست نیافتنی !


سرانگشت

ـ با سپاس از دخوی ِ عزیز که مرا از خبر آگاه کرد .

توهم ِ تورم

" بانک ِ مرکزی از افزایش نرخ تورم به 2 / 14 درصد خبر داد
احمدی نژاد : تورم ، روانی است . مردم تحمل کنند " ( روزنامه ی ِ اعتماد ـ پنجشنبه 21 تیرماه 1386 )
" پذیرش ِ دیرهنگام ِ گرانی و تورم
... بالاخره احمدی نژاد بر صفحه ی ِ تلویزیون ظاهر شد و به وجود ِ گرانی و تورم اعتراف کرد ..." ( روزنامه ی ِ اعتماد ـ سه شنبه 27 آذر 1386 )

نامه ی ِ احمدی نژاد به ملت ِ ایران از شهر مکه :

بسم الله الرحمن الرحیم . قل یا ایها الکافرون . لا اعبد ما تعبدون . و لا انتم عابدون ما اعبد . و لا انا عابدٌ ما عبدتم . و لا انتم عابدون ما اعبد . لکم دینکم ولی دین . *

ملت ِ عزیز ِ ایران ! به همین خانه ی ِ خدا قسم که همه ی ِ شما کلکسیونی از بیماری های ِ روانی هستید . خداوند به خانواده های ِ تان صبر بدهد ! من اصلاً آمده ام به مکه تا برای ِ شفای ِ عاجل ِ شما دعا کنم . تا وقتی هم حاجت روا نشوم به ایران باز نخواهم گشت . یک وقت خیال نکنید آمدنم به تلویزیون معنایش این بوده که گرانی و تورم را قبول کرده ام . به خدای ِ احد و واحد قبول نکرده ام ! این ها تمام توهمات ِ شماست . با دکتر ِ کاروان در مورد ِ شما صحبت کردم . وادارش کردم استدلال هایم را قبول کند . به این نتیجه رسیدیم که شما گرفتار ِ اسکیزوفرنی یا یک همچین چیزهایی هستید . یعنی چند شخصیتی شدید . یعنی در شخصیتِ تان شکاف افتاده . مثلاً صبح که می روید خرید کنید ، یک شخصیت ِ شما می رود به نانوایی و شخصیت ِ دیگرتان می رود به قصابی . شخصیتی که می رود به نانوایی می بیند نان دانه ای دویست تومان است و شخصیتی که می رود به قصابی متوجه می شود که گوشت کیلویی هفت هزار تومان است . بعد این دو تا شخصیت به بدن ِ شما برمی گردند و اطلاعات ِ غلط به هم می دهند . آنوقت شما خیال می کنید نان دانه ای هفت هزار تومان است و از خودتان می پرسید مگر ممکن است گوشت کیلویی دویست تومان شده باشد ؟! آنوقت به کله تان می زند و دچار ِ جنون ِ ادواری می شوید ! به همین سادگی ! ضد ِ انقلاب هم از بیماری ِ شما سوء استفاده می کند . بوش و سرکوزی هم مرض را دامن می زنند . بی انصاف ها نمی گویند در سایه ی ِ تلاش های ِ دولت ِ احمدی نژاد اینقدر نعمت در مملکت زیاد شده که قرص ِ اکس زیر ِ دست و پا ریخته و شما را مریض کرده .

ملت ِ عزیز ِ ایران ! پیش ِ خودمان بماند ولی من پدر ِ آن کوسه ی ِ رفسنجان را در می آورم که شما را دچار ِ فوبیای ِ تورم و گرانی کرده است . امام ِ عزیز می خواست ایران را مدرسه کند اما رفسنجانی ایران را تیمارستان کرد و تک تک ِ شما را گرفتار ِ توهمات ِ ریز و درشت نمود .

ملت ِ قهرمان ِ ایران ! طبق ِ تحقیقات ِ علمی و کارهای ِ کارشناسی ِ دکتر ِ کاروان و بنده ی ِ خدمتگزار ، شما علاوه بر اسکیزوفرنی ، فوبیا و جنون ِ ادواری ، به بیماری ِ پارانویا نیز مبتلا هستید . یعنی به نظام شک دارید ، به رهبری سوء ظن دارید ، به اقدامات ِ دولت بدبین هستید ، خیال می کنید به عنوان ِ اراذل و اوباش یا بدحجاب یا نویسنده یا متفکر یا غیر ِ مسلمان یا درویش یا سرمایه دار یا جاسوس یا شرابخوار یا وبلاگ نویس یا مخالف یا معاند یا معترض ، تحت ِ تعقیب ِ دولت ِ مهرورز قرار گرفتید و .... مجموعه ی ِ این عوارض نشان می دهد شما پارانویید هستید . بیماری ِ شما حتا به غربی ها نیز سرایت کرده . آنها هم نسبت به فعالیت های ِ هسته ای ِ ما مشکوکند . در مورد ِ دشمنان ملالی نیست . به حق ِ پنج تن، جنون ِ گاوی بگیرند؛ اما در مورد ِ ملت به نظر ِ من راه ِ علاج این است که به فرهنگ ِ اسلامی و طب ِ سنتی ِ خود بازگشت کنند . یعنی دولت مکلف بشود به ازای ِ هر پنج نفر یک سقاخانه بسازد تا بیماران را با زنجیر به آن قفل کنیم . انشالله که شفا می یابید و از این آسیب های ِ روانی آسوده می شوید !
در پایان همه ی ِ ملت ِ دیپرس را به خدای ِ متعال می سپارم و نایب الزیاره ی ِ عزیزان هستم تا وقتی که قبول کنید نرخ ِ کالاها ارزان است ... والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته .


سرانگشت

* ترجمه ی ِ سوره ی ِ کافرون : به نام ِ خداوند ِ بخشنده ی ِ مهربان . بگو ای کافران ! من آن را که شما می پرستید هرگز نمی پرستم . و شما هم آن که من پرستش می کنم هرگز پرستش نمی کنید . نه من خدایان ِ باطل ِ شما را عبادت می کنم . نه شما معبود ِ مرا عبادت می کنید . دین ِ شما برای ِ شما و دین ِ من هم برای ِ من . ( قرآن / ترجمه ی ِ مهدی الهی قمشه ای )

آگهی

مژده ... مژده ... مژده


قابل توجه بیماران عزیزی که از روشنفکری دینی خود رنج می برند

کلینیک تخصصی اهب زیر نظر :

دکتـــــر یحیــــــــا بزرگــــــــمهــــــــــــر

با در اختیار داشتن مجرب ترین کادر بستری کننده و با پیشرفته ترین متد های درمانی در خدمت شماست . درمان قطعی روشنفکری دینی بدون درد ، سوزش و خونریزی ـ تحت لیسانس هیوم هاسپیتال انگلستان .

بیمه های درمانی سروش ، نصر و شریعتی پذیرفته می شود .

نشانی : خیابان نراقی ـ سی متری آل احمد ـ بن بست فردید ـ پلاک 1 + 12
لطفاً با هماهنگی قبلی مراجعه بفرمایید .


سرانگشت

مهمان ِ ناخوانده

یکی بود ، یکی نبود ، رفتیم بالا ، هیشکی نبود . یه محمود جغله ای بود که میله خورده بود تو سرش و شده بود رییس جمهور . یه روز زن ِ محمود جغله بهش گفت : "فردا باید منو ببری خونه ی ِ ننه ام اینا ... می خوان واسه زمستون که نفت پیدا نمی شه ، لاس بزنن من باس کمک کنم ." محمود جغله گفت:" من لاس ِ گاوو می تونم هضم کنم اما ننه تو نمی تونم ." بعدش شبونه سر گذوشت به بیابون و الفرار . تو بیابون گرگا گذاشتن عقب ِ سرش . محمود جغله پا هشت به فرار . دیگه داشتن می گرفتنش که یهو از اونجا که خواست ِ خدا بود وسط ِ بیابون چشماش افتاد به یه خیمه ی ِ با جلال و جبروت . خودشو انداخت تو . دید یه عرب ِ گنده ای اون بالا نشسته دورشم هف هشت ده تا شیخ ِ نتربوق آمدن مهمونی . شیخا تا محمود جغله رو دیدن از تعجب سر گذاشتن به گوش ِ هم . عربه گفت :" غریبه! تو کی هستی ؟ آدمیزادی یا پریزادی ؟ " محمود جغله گفت: " والّا میگن آدمیزادم ... زنم می خواست منو ببره احوال پرسی ِ ننه اش، منم از دستش فرار کردم . تو بیابون گرگا داشتن پاره ام می کردن که چشمم افتاد به خیمه ی ِ شما و آمدم تو . حالا تو رو خدا یه امشبو به من جا بدین، فردا صبح ِ علی الطلوع زحمتو کم می کنم !" عربه گفت : "من امشب مهمون دارم . تو هم که دعوت نداشتی ! یالّا برو پی ِ کارت ! " محمود جغله وایساد به گریه و گفت :" من که غار و غار می کنم برات ... آقا رو بیدار می کنم برات ... من برم ؟ " عربه گفت :" مرده شور ِ خودت و آقاتو ببره که همه ی ِ آتیشا از گور ِ اون آقات بلند میشه ... یالّا برو بیرون !" محمود جغله باز گفت :" من که جیک و جیک می کنم برات ... چغلی کوچیک می کنم برات ... من برم ؟ " عربه گفت :"برو که برنگردی!" خلاصه سرتونو درد نیارم ، محمود جغله، اندازه ی ِ یه باغ وحش التماس کرد تا آخرش شیخا دلشون سوخت و باز سر گذاشتن به گوش ِ هم و خوب که پچ پچ کردن ، گفتن :" حالا که گرگا دنبالتن امشبه رو می تونی بمونی ،اما مام به رسم خودمون باهات عمل می کنیم " . محمود جغله گفت : " خدا خیرتون بده ! " ... آخر ِ شب که شد عرب گندهه جای ِ محمود جغله رو انداخت جلوی ِ در ِ خیمه و گفت :" بخواب که هفت تا پاتشا رو خواب ببینی " محمود جغله کپه شو گذاشت و زود خوابش برد . نصفه شب مست ِ خواب بود که خیال کرد یه چیز ِ سنگینی داره روش راه می ره . از خواب پرید و دید ای دل ِ غافل ! تنبونش به پاش نیست و اون عرب گندهه روش خراب شده و بقیه ی ِ شیخام کنار ِ رختخوابش صف بستن . جیغ و دادش در اومد که :" اینه رسم ِ مهمون نوازی ؟!" عربه گفت :" شلوغ نکن ! ما که باهات شرط کردیم و گفتیم به رسم خودمون باهات عمل می کنیم . حالا رسم ما اینه که هرکی بی دعوت بیاد خونه مون بی سیرتش می کنیم !" محمود جغله دوباره وایساد به گریه و انقدر زار زد و تنبونش رو خواستگاری کرد که دوباره عربا دلشون سوخت و شورا مصلحت کردن . دیدن این که دوپاره استخون بیشتر نیست و جواب ِ قبیله ی ِ ما رو نمی ده ؛ پس یه چیز ِ بهتر ازش بگیریم . بهش گفتن: " مهمون ِ ناخونده ! چی میخوای ؟" محمود جغله با چشم ِ اشکی گفت : " تنبونم رو ! گفتن:" یه شرط داره ! باید دو تا " تنب " به ما بدی تا ما تنبونت رو بهت برگردونیم . " محمود جغله فی الفور قبول کرد . " تنب " ها رو داد ، تنبونش رو بهش تحویل دادن و نصفه شب بیرونش کردن .


سرانگشت

سالنامه ی ِ خالی

" فعالان حقوق بشر در ایران : هنوز چند صباحی از مرگ مبهم خانم پزشک ، دکتر زهرا بنی یعقوب ( عامری ) در بازداشتگاه همدان نگذشته است که بار دیگر فردی به نام مهندس مهدی حسین پور توسط نیروهای امنیتی دستگیر و به بازداشتگاه نامعلومی منتقل [ می شود ] و پس از چهار روز به خانواده اش اعلام می گردد به بیمارستان سجاد تهران مراجعه نمایند و در پی آن ، جسد بی جان این مهندس جوان بدون اعلام علت مرگ جهت دفن به خانواده اش تحویل می گردد . علت مرگ این مهندس جوان در بازداشتگاه امنیتی نامعلوم است که این امر مصداق بارز رعایت حقوق شهروندی و کرامت انسانی است ! "

منبع ِ خبر : پیک ِ ایران


سـالنـامـــه ی ِ خــالـــی !


باز هم سالنامه ی ِ سال های ِ حقیرم

ورق خورد

و برگی دیگرش در پاییز بر زمین افتاد

خورشید در برگ های ِ درخت ِ چنار غروب کرد

تا دیروز انتقامش را از امروز بگیرد

و امروز برگ ریزان ِ تشویش ِ فردا باشد

* * *

سالنامه ی ِ خالی را در جیبم ، بر قلبم می گذارم

و در سکوت ِ خیابان

پنجه های ِ سرد ِ چنار را

در دستان ِ هنوز گرمم ، می فشارم !


سرانگشت

لطیفه ها

شاعری غزلی گفت . نزد ِ مولانا جامی آمد و بعد از خواندن گفت : می خواهم این غزل را در دروازه ی ِ ملک بیاویزم تا مشهور گردد .
مولانا گفت: چه کسی داند که شعر ِ توست مگر تو را نیز در پهلوی ِ آن بیاویزند ؟! ( زینت المجالس )

* * * * * * *

آن یکی می گفت اشتر را که: هی!
از کجا می آیی ای فرخنده پی ؟

گفت: از حمام ِ گرم ِ کوی ِ تو
گفت: این پیداست از زانوی ِ تو ! ( جلال الدین مولوی )

* * * * * * *

روزی شاه عباس به وزیر ِ خود که حاتم خان ِ اردوبادی بود گفت : اهل ِ قیافه گفته اند و به تجربه رسیده که صوت ِ درشت و آواز ِ بلند ، علامت ِ شجاعت است . وزیر با صوت ِ بلند گفت : بلی تصدقت شوم چنین است .
شاه گفت: تو آن نیستی ... آهسته بگو که پرده ی ِ گوش ِ مرا دریدی !

* * * * * * *

روزی ناصرالدین شاه به مازندران می رفت . در میان ِ راه سر از کالسکه بیرون کرد و دریا را دید و از صدر ِ اعظم پرسید : آن چیست ؟
صدر ِ اعظم گفت : قربان، بحر ِ خزر است شرفیاب شده !

* * * * * * *

قلمی از قلمدان ِ قاضی افتاد . شخصی گفت: جناب ِ قاضی، کلنگ ِ خود را بردارید!
قاضی گفت: مردک ، این قلم است نه کلنگ . تو هنوز قلم و کلنگ از هم بازنشناسی ؟
گفت : هرچه هست خانه ی ِ مرا تو با آن ویران کردی .

* * * * * * *

وقتی سلطان محمود ِ غزنوی به باغی که در خارج ِ شهر داشت رفت . چون به باغ رسید سوال نمود که: از شعرا که همراه است ؟ جمعی را نام بردند . آن ها را احضار نمود و گفت : از این عمارت که وسط ِ باغ است می خواهم بالا روم و باید در پله ی ِ اول که پا گذارم یک مصراع گفته شود که هجو باشد و مستوجب ِ قتل و در پله ی ِ دوم که پا نهم مصراع ِ دیگری گفته آید که مدح باشد به قسمی که مصراع ِ اول را هم مدح کند و اگر درماند حکم به قتل ِ او خواهم داد .
هیچکس قبول نکرد مگر اسدی ِ توسی که به روی ِ هر پله شعری چنین گفت :

خواهم اندر تو کنم ای شه ِ پاکیزه خصال
نظر از منظر ِ خوبی، شب و روز و مه و سال

خفته باشی تو و من می زده باشم همه شب
بوسه ها بر کف ِ پای ِ تو ولیکن به خیال

غرق شد تا به پر القصه که نتوان بکشید
تیر ِ مژگان که زدی بر دل ِ ریشم فی الحال

وه که بر پشت ِ تو افتادن و جنبش چه خوش است
کاکل ِ مشک فشان از طرف ِ باد ِ شمال

یاد داری که تو را شب به سحر می کردم
صد دعا از دل ِ مجروح و پریشان احوال ؟

توسی ِ خسته اگر در تو نهد منع مکن
نام ِ معشوقی و عاشق کشی و حـُسن و دلال

* *

از کتاب ِ مجموعه ی ِ لطایف / گردآورنده : احمد ِ سروش

پرستیدن ِ سگ و نیرنگ ِ جغد

نباید پنداشت که تازیان ِ مسلمان پس از شکست دادن ِ ایرانیان و دست یافتن بر ایران تنها به کشتن ِ مردمان بسنده کردند . قتل ِ عام ، دزدی ، دست درازی ، گرداندن ِ آسیا از خون و بر پشته ی ِ کشتگان تکیه دادن تنها بخشی از جهاد ِ اسلامی ِ آنان بود . به موازاتش و البته در هنگامی که آب ها از آسیاب افتاده بود، یا بهتر بگویم خون ها از آسیاب افتاده بود ، ویرانی ِ دیگری نیز به بار آوردند . ویرانی ِ بزرگتری که اگرچه به چشم نیامد اما روان ِ ایرانی را تا امروز فلج کرد . بدین ترتیب که تازیان ِ مسلمان نمادهای ِ فرهنگ ِ ایران و حتا برخی واژه های ِ ایرانی را دگرگون کردند . آنچه را در گذشته پسندیده شمرده می شد ، زشت کردند تا ذهنیت ِ ایرانی را مسخ و از خود بیگانه کنند . آنان می دانستند که اگر نمادهای ِ این ملت ِ کهنسال را دگردیسه کنند رابطه اش با ایران ِ پیش از اسلام گسیخته خواهد شد و حال و روز ِ طفل ِ ابجد خوانی را پیدا خواهد کرد که محتاج ِ یک حرف و دو حرف ِ فاتحان خواهد ماند . ناگفته نماند که در این دگردیسی، تازیان ِ مسلمان تنها نبودند . ایرانیان ِ اسلام زده و تازی پرست هم به دستیاری شان آمده بودند.
اجازه بدهید در اینجا به آوردن ِ چهار نمونه بسنده کنم :

1 ـ پرستیدن : واژه ی ِ "پرستیدن" در ریشه ی ِ پهلوی ِ خود به معنای ِ " گرداگرد ِ چیزی گشتن و از آن مراقبت و نگهداری کردن " است ، در حالی که تازیان ِ مسلمان در سده های ِ بعد واژه ی ِ پرستیدن را به معنای ِ بندگی ، عبادت و نیایش دگرگونه کردند . رگه هایی از آن معنای ِ باستانی را امروز ما در دو واژه ی ِ " پرستار " و " سر پرست " می یابیم . پرستار کسی را می گویند که گرداگرد ِ بیمار می گردد و مراقب ِ حال ِ اوست . آیا پرستار ، بیمارش را بندگی می کند ؟! آیا به آستان ِ او سر می گذارد و عبادتش می کند ؟! ... "سرپرست " نیز کسی است که به زیر دستانش سرکشی می کند و مراقب ِ کار ِ آن هاست . آیا سرپرست زیردستانش را نیایش می کند ؟!
راست این است که زرتشتیان آتش را نمادی اهورایی می دانستند و به ویژه مغان در پرستاری اش می کوشیدند . نگهبانی می کردند که آتش فروزان بماند و خاموش نشود و بر این پایه خود را " آتش پرست " می خواندند . مسلمانان هم که بر پایه ی ِ جهان بینی شان مردمان را به دو گروه ِ مسلم و کافر، بخش می کردند و از این تقسیم بندی منفعت ها می بردند ، "پرستیدن" را به معنای ِ " بندگی " مسخ کردند تا بر زرتشتیان تهمت ِ کافری ببندند و ایشان را خوارمایه کنند. دستاویزی به دست آورند تا آنان را بکشند و چپاول کنند . و مهم تر آن که پیوند ِ ایرانی ِ فردا را با گذشته ی ِ خود بریده سازند .

2 ـ سگ : در فرهنگ ِ ایرانی سگ و خروس یاوران ِ سروش شناخته شده اند . این دو جانور ، در زندگی ِ انسان ها برای ِ خدمتگزاری به کار گرفته می شدند و هر دو سودمند می بودند . سگ پاسبان ِ شب بود و انسان را از شبیخون ِ ددان نجات می داد . خروس هم ( که در زبان ِ پهلوی به معنای ِ جانوری ست که از پیش سپیده دم را می بیند ) آدمی را از به سر رسیدن ِ شب و فرا رسیدن ِ روز آگاه می کرد .
پس از اسلام سگ نجس اعلام و زشت و پست انگاشته شد .

3 ـ جغد : پیش از هجوم ِ اسلام به ایران ، جغد نماد ِ خجستگی و مرغ ِ اندیشه ی ِ نیک بوده است . روشن نیست ـ والبته اکنون روشن است ـ که چرا پس از اسلام این پرنده، خجستگی و نیکی را وانهاد و به نماد ِ ویرانگری ، شومی ، اندوه و بدشگونی دگرگون شد . سراسر ِ ادبیات ِ فارسی ـ با همه ارجمندی اش ـ آکنده است از ابیاتی که جغد یا همان مرغ ِ اندیشه ی ِ نیک را پرنده ی ِ شوم ِ ویرانه ها معرفی می کند .
ماری تو که هرکه را ببینی بزنی
یا بوم که هرکجا نشینی بکــَنی
* *
نفرین به جغد ِ جنگ و مرغوای ِ او
که تا ابد بریده باد نای ِ او
* *
از نوحه ی ِ جغد الحق ، ماییم به درد ِ سر
از دیده گلابی کن ، درد ِ سر ِ ما بنشان
* *

بلبلا مژده ی ِ بهار بیار
خبر ِ بد به بوم بازگذار
و ...

4 ـ نیرنگ : پیش از اسلام به مجموعه ی ِ آداب ِ آیین ِ زرتشتی " نیرنگ " گفته می شد . همچنین به طرحی که نقاشان و معماران بر زمین یا بر صفحه ی ِ کاغذ می کشیدند نیز نیرنگ می گفتند . اما از آنجا که هرآنچه ایرانی ِ تمدن ساز داشت باید زشت و پلشت می گردید پس از غلبه ی ِ اسلام نیرنگ را به معنای ِ حیله و فریب دگردیس کردند تا همچنان در خوارداشت ِ ایرانیان کوشیده باشند .

گاه فکر می کنم آنقدر از فرهنگ ِ ایرانی دور افتاده ام که اگر یکی از نیاکانم که بر فرض در دوره ی ِ ساسانی زندگی می کرده سر از گور بر آورد مرا به عنوان ِ ادامه ی ِ نسل ِ خود به جا نخواهد آورد . گویی کسی را می بیند از تباری دیگر که باید از شرش به مامنی پناه برد !


سرانگشت

نایی جان

یکی از ویژگی های ِ ملت های ِ کهن این است که نماد پرداز هستند . می کوشند به حقیقت ِ چیزها راه پیدا کنند و آن حقیقت را به شکل ِ نماد ، تن آورده ( مجسم ) سازند .
در فیلم ِ باشو غریبه ی ِ کوچک ساخته ی ِ بهرام ِ بیضایی، نایی جان ( سوسن تسلیمی ) با همه ی ِ جانداران خواه پرنده، خواه چرنده و گیاه نسبتی معنا دار برقرار می کند . همراه با کلاغ ، غار غار می کند و همراه با گراز خرناسه می کشد . به هر کدام پیامی می دهد و از هرکدام پیغامی دریافت می کند . بر پایه ی ِ فرهنگ ِ ایرانی ، نایی جزیی از " خوشه ی ِ جان " است . پاره ای از طبیعت است . نه جدا از طبیعت است ، نه در ستیزه با آن . در طبیعت زیست می کند و با طبیعت رابطه ای زنده دارد . برای ِ او همه ی ِ آواها و جنبش های ِ طبیعی ، دریافتنی است . زیرا معنایشان را می فهمد . همچنین نایی جان با نمادها نیز آشناست . آنها را رمزگشایی می کند و بدین ترتیب هستی را در چند لایه ی ِ معنایی در برابر ِ خود ژرفا رونده و گسترده می یابد ... انسان ِ ایرانی در زندگی ِ روزمره اش چه با طبیعت سر و کار داشت و چه نداشت ، آن را پاس می داشت ؛ مراعات و مراقبت می کرد . زیرا طبیعت را گوشه ای از خوشه ی ِ جان می دانست و برای ِ "جان" ، احترام قائل می بود و در نیازردنش می کوشید .

فیلم ِ باشو غریبه ی ِ کوچک را چون بسیاری از کارهای ِ بیضایی باید بر زمینه ی ِ فرهنگ ِ ایرانی ببینیم و بررسی کنیم وگرنه در فهم و داوری اش یا در می مانیم یا دچار ِ خطا می شویم . برای ِ نمونه اگر فیلم را از دریچه ی ِ فرهنگ ِ سامی تماشا کنیم که کمترین نسبت ِ احترام آمیز را با طبیعت دارد، آن را در بسیاری از لحظات اثری بی معنا می یابیم . یا اگر باشو غریبه ی ِ کوچک را از منظر ِ فلسفه ی ِ دکارت ببینیم که جهان ِ طبیعت را بی روح و مکانیکی ارزیابی می کند ، رفتار ِ نایی جان را همچون دکتر هوشنگ ِ کاووسی در نقدی "جیغ های ِ هیستریک ِ یک زن ِ بیمار " خواهیم دانست !

صحنه ای از فیلم را به یاد می آورم که باشو پس از قهر با نایی گریه کنان در جنگل پیش می رود . ناگهان آوای ِ بلند پرنده ای را می شنود . بی درنگ بر می گردد و پشت ِ سرش را نگاه می کند . گویی منتظر ِ نایی است که به دلجویی دنبالش بیاید . باشو می داند که نایی او را بی کس و تنها رها نخواهد کرد و از او پیوند نخواهد برید . می داند نایی جان باورمند است : " همه ی ِ بچه ها فرزندان ِ زمین و آفتاب هستند " .


سرانگشت

نسخ ِ دادگری

هرکه هستید و هر پیشه ای دارید مراقب باشید گذارتان به دادگستری ِ جمهوری ِ اسلامی نیفتد . چون نه تنها حقی به دست نمی آورید بلکه از مایه هم ضرر می کنید . بگردید کدخدایی ، ریش سفیدی ، مادربزرگی ، چیزی پیدا کنید و اختلاف هایتان را بدون ِ پا گذاشتن به دادگاه های ِ اسلامی حل و فصل کنید .
در خبرها آمده است* در کرمانشاه مردی را به نام ِ ماکوان مولود زاده به دلیل ِ جرمی که در سیزده سالگی انجام داده ، اعدام کرده اند . ماجرا این است که ماکوان را سال ِ گذشته به اتهام ِ کودک آزاری دستگیر می کنند . چندی بعد شاکیان ( به هر دلیل ) شکایت ِ خود را پس می گیرند ، او هم عنوان می کند که اولاً اعترافات را در زیر ِ " فشار" یا همان شکنجه بر زبان آورده و ثانیاً به هنگام ِ انجام ِ بزه کمتر از هجده سال داشته است . غافل از این که در گوشه ای از اعترافنامه گفته بوده که در سیزده سالگی با پسری رابطه ی ِ جنسی داشته و همین برای ِ قاضی ِ بیدادگاه ِ اسلامی دستاویزی شده تا حکم ِ اعدامش را صادر کند . آنگاه بدون ِ سپری شدن ِ مراحل ِ قانونی و نیز پنهان از وکیل مدافع و خانواده ی ِ متهم آن را به اجرا گذارد .
البته نباید فراموش کرد که در شهرستانی چون کرمانشاه با چند طایفگی و دسته بندی هایش دور نیست که شخصی ـ مثلاً یکی از بستگان ِ شاکیان ـ در پرونده اعمال ِ نفوذ کرده باشد اما در اینجا سخن بر سر ِ قوه ی ِ قضاییه ای است که هم خودش دستاویز است و هم زندگی ِ انسان ها را دستاویز می کند . سخن بر سر ِ این است که چرا باید احکام ِ پلید ِ یک دین ِ بیابانی بر سرنوشت ِ ایرانی ِ امروز فرمانروایی کند ؟ چرا مشتی هذیان ِ چرک که حتا هزار و چهارصد سال ِ پیش در بین ِ ملت های ِ متمدن از جمله ایرانیان خریداری نداشت ، امروز باید ملاک ِ دادگری شمرده شود ؟ چرا تعزیر و اعدام و سنگسار و قصاص بر ملتی جاری می شود که نخستین بار مفهوم ِ "حقوق ِ بشر" را به گیتی ارزانی کرده است ؟ خلاصه آن که تا کی باید تقاص ِ شکست ِ قادسیه را پس داد ؟

آورده اند روزی آیت الله خلخالی ـ قاضی القضات ِ دادگاه ِ بلخ ! ـ به زندان رفته بود و در برابر ِ صف ِ متهمان ایستاده بود . شمار ِ متهمان هفده ـ هجده نفر بود . از آنجا که خلخالی به خواندن ِ پرونده ها اعتقادی نداشت و صدور ِ حکم را چیزی در ردیف ِ باد ِ گلو می دانست همان طور که از متهمان ِ بخت برگشته سان می دید انگشت ِ نشانی اش را به سمت ِ نفر ِ اول گرفت و گفت : ابد ! از کنار ِ نفر ِ دوم رد شد و گفت : اعدام ! و همین طور به ترتیب و تا پایان ادامه داد : ابد ، اعدام ، ابد ، اعدام ! ... نفر ِ آخر وقتی خلخالی را در مقابل ِ خود دید و کلمه ی ِ " ابد " را به گوش شنید و دریافت که از اعدام رهایی یافته ، نفسش را که تا آن زمان از ترس حبس کرده بود ، بیرون داد . خلخالی به او گفت :
ـ خوشحال شدی ؟ نفس ِ راحت کشیدی ؟
بعد خطاب به صف ِ زندانیان گفت :
ـ از اول حکم می کنیم !
آنگاه آخرین نفر را نشان داد و اینطور شمرد :
ـ اعدام ، ابد ، اعدام ، ابد ، اعدام ، ابد !!
ناگفته نماند همین خلخالی که برای ِ یک نخود سوخته ، معتادان را گروه گروه اعدام می کرد خودش در کنار ِ پاسدارانش پای ِ منقل می نشست و تریاک ِ سناتوری می کشید !

با این حساب چگونگی ِ دادگری در ایران نسبت به زمان ِ خلخالی فرق ِ چندانی نکرده است ؛ همان قانون ، همان گونه بررسی و همان یک بام و دو هوا .

اگر وضع به همین منوال پیش رود و معیار ِ کیفردهی ، بزهکاری های ِ پیش از بلوغ ِ عقلی باشد ، دور نیست که قاضیان در جمهوری ِ اسلامی به مساله ی " تناسخ " معتقد شوند و انسان ِ ایرانی را به جرم ِ گناهانی که در زندگی ِ پیشین انجام داده مجازات کنند . مثلاً یکی را به این جرم که در زندگی ِ پیشین گربه ای بوده که لقمه نانی را از سفره ی ِ همسایه دزدیده به قطع ِ ید ، دیگری را به این علت که در زندگی ِ قبلی کلاغی بوده و با منقار چشم ِ کلاغی دیگر را کور کرده ، به درآوردن ِ چشم ، سومی را به این انگیزه که گرگی بوده و بره ای را دریده به اعدام و آخری را به این جرم که گلوله برفی بوده و شیشه ای را شکسته به حبس و تعزیر و پرداخت ِ جریمه ی ِ نقدی محکوم کنند .

آری ،به قول ِ شاعر : " این است زندگی ! " **


سرانگشت


* : منبع ِ خبر : پیک ِ ایران ، با سپاس از دخوی ِ گرامی که خبر را برایم فرستاد .
**: شعر : کیومرث ِ منشی زاده / از کتاب ِ سفرنامه ی ِ مرد ِ مالیخولیایی ِ رنگ پریده .

گفت و گوی ِ زمزم و کانادا

" سفیر ِ کانادا از تهران اخراج شد ". روزنامه ها


زمزم : ای کانادا ! قبل از آن که تو را قُلپ قُلپ سر بکشم بگو چرا هر کس را دولت ِ اسلامی برای ِ سفارت به کشور ِ شما می فرستد، رد صلاحیت می کنید و ما را مجبور می کنید سفیرتان را از تهران اخراج کنیم ؟ مگر شورای ِ نگهبان در اتاوا شعبه زده ؟

کانادا : راستش این سخت گیری ها برای ِ آن است که شورای ِ نگهبان در اتاوا شعبه نزند ! ... در دیپلماسی، کار ِ " سفیران " جاسوسی برای ِ کشور ِ خود است ؛ تا اینجایش متعارف است . اما سفیران ِ شما علاوه بر جاسوسی وظیفه ی ِ مهم تری به دوش دارند : سر و سامان دادن به ترور ... و این قدری نامتعارف است !

زمزم : چرا بی حساب حرف می زنی ؟ کدام یک از سفیران ِ حکومت ِ الله تروریست بوده اند ؟

کانادا : یکیش همین سید حسین ِ موسویان ، سفیر ِ سابق ِ شما در آلمان . همو که حالا می خواهند به جرم ِ جاسوسی ِ هسته ای لنگش را هوا کنند . وقتی در آلمان سفیر بود علاوه بر این که سفارتخانه را به مرکز ِ پشتیبانی از تروریست ها تبدیل کرده بود ، در چند قضیه از جمله ماجرای ِ ترور ِ شرفکندی دخالت ِ مستقیم داشت . برای ِ همین بود که دادگاهی در آلمان او را تا ابد از خاک ِ آنجا اخراج کرد .

زمزم : همه می دانند که موسویان بلاگردان ِ هاشمی ِ رفسنجانی شد . احمدی نژاد چون مستقیم نمی تواند رفسنجانی را هدف بگیرد ، محبـّـانش را آزار می دهد . مثل ِ ابوسفیان که زورش به رسول ِ خدا نمی رسید و بلال ِ حبشی را کتک می زد .

کانادا : خیلی ها تا به حال بلاگردان ِ رفسنجانی شده اند ؛ شاید آخرینش همین سفیر ِ کانادا باشد .

زمزم : مگر سفیر ِ کانادا در بهشت، باغ ِ پسته خریده ؟ یا به جانب ِ رفسنجانی گرایش دارد ؟

کانادا : نه، ولی سرمایه های ِ رفسنجانی و اهل ِ بیتش به جانب ِ کانادا گرایش دارد . احمدی نژاد هم این را می داند و سنگ اندازی می کند تا ارث ِ پدرش را بگیرد .

زمزم : کدام پدرش ؟

کانادا : حضرت ِ آدم که از بهشت رانده شد ! تمام ِ باغ های ِ بهشت ، اعم از فندق و پسته ملک ِ آدم بود ... گویا کانادا باید برای ِ ایجاد ِ روابط ِ تازه سهمی هم برای ِ دار و دسته ی ِ چی توزها قایل شود والّا احمدی نژاد از بالای ِ درخت می گوید: دیگی که برای ِ من نمی جوشد ، کله ی ِ کوسه در آن بجوشد !

زمزم : حالا دولت ِ شما چرا از کاندیداهای ِ سفارت ، ایرادهای ِ بنی اسراییلی می گیرد ؟ مثلاً می گوید این افراد در اشغال ِ سفارت ِ آمریکا نقش داشته اند ؛ این هم شد دلیل ِ مخالفت ؟ یعنی می ترسند سفیر ِ جمهوری ِ اسلامی در کانادا "سفارت" اشغال کند ؟ کدام سفارتخانه را ؟ اگر منظورشان سفارتخانه ی ِ ایران است که به قول ِ ضد ِ انقلاب سی سال است اشغال شده اگر هم از سفارت ِ آمریکا می ترسند باید بدانند که احمدی نژاد و رفقایش طرفدار ِ اشغال ِ سفارت ِ شوروی بودند نه آمریکا . این سفیران ، اعضای ِ دولت ِ احمدی نژادند ، حکومت ِ شوروی هم که از بین رفته پس جای ِ نگرانی نیست .

کانادا : چشمشان ترسیده بیچاره ها . ماجرای ِ زهرا کاظمی را هم به خاطر دارند . همان خبرنگار ِ ایرانی ـ کانادایی که به دست ِ قاضی مرتضوی کشته شد . بیچاره اگر زنده بود می توانست به ایران بیاید و از دولت ِ احمدی نژاد کارت ِ منزلت بگیرد . تا امروز حتماً بازنشسته شده بود ... وقتی قاضی ِ مملکتی به دست ِ خودش آدم می کشد، لابد سفیرش بمب ِ میکروبی پرتاب می کند .

زمزم : این خارجی ها بنده و برده ی ِ پولند ... انسانیت را بهانه کرده اند ...

کانادا : اگر هم این طور باشد ، بهانه ی ِ قابل ِ دفاعی دارند .

زمزم : زهرا کاظمی ، نصفش کانادایی بود .

کانادا : نصفش هم ایرانی بود ! می دانی ِ حکایت ِ زندگی و مرگ او ، داستان ِ چیست ؟

زمزم : نه ... تو بگو !

کانادا : می گویند مردی بود که به زنش نه خرجی می داد ، نه به نیازهای ِ او توجه داشت و نه هفته تا هفته، خانه بود . فقط گهگاه می آمد و کتک ِ مفصلی به زن می زد به طوری که همه ی ِ اهل محل خبردار می شدند . یک روز ریش سفیدان جمع شدند و پیش ِ مرد رفتند و گفتند : آقا جان ! تو که در جایگاه ِ شوهر هیچ کدام از وظایفت را انجام نمی دهی ، دیگر چرا زن ِ بدبخت را این طور کتک می زنی ؟ مرد جواب داد : اگر کتکش نزنم ، مردم از کجا بفهمند که شوهرش هستم !
حالا زهرا کاظمی هم اگر جمجمه اش زیر مشت و لگد های ِ قاضی مرتضوی خرد نمی شد از کجا باید می فهمید که نیمه ای از وجودش ایرانی است ؟!


زمزم : چه عرض کنم ؟! اما اصلاً به کجای ِ دنیا برمی خورد اگر رابطه ی ِ ما و کانادا در سطح ِ کاردار باقی بماند ؟

کانادا : این را باید از خیل ِ ایرانیانی پرسید که برای ِ مهاجرت به کانادا هجوم آورده اند و از صبح تا شب به هر در می زنند تا "امتیاز های ِ مهاجرت " شان را افزایش دهند . از همان هایی که حاضرند پنج سال در نوبت بمانند تا به آرزویشان برسند ... راستی ! چرا مسوولان ِ شما کشوری نمی سازند که کانادایی ها آرزوی ِ مهاجرت یا دست ِ کم مسافرت به آنجا را داشته باشند ؟

زمزم : چه فایده از مهاجرت و مسافرتشان ؟ با خودشان ایدز می آورند ! اصلاً ایدز و سرمایه داری را غربی ها به این کشور وارد کردند .

کانادا : اسلام را هم شما به کانادا صادر کردید ! این به آن در ! چیزی که عوض دارد گله ندارد !


سرانگشت

به اقتضای ِ زمان / نوشته ی ِ : چخوف

زن و مردی جوان، در اتاق ِ پذیرایی که کاغذ دیواری ِ آن به رنگ ِ آبی ِ آسمانی بود ، دل داده و قلوه گرفته بودند .
مرد ِ خوش قیافه ، جلوی ِ دختر ِ جوان زانو زده بود و قسم می خورد :
ـ بدون ِ شما عزیزم ! نمی توانم زندگی کنم ! قسم می خورم که این عین ِ حقیقت است !
و همچنان که به سنگینی نفس نفس می زد ادامه داد :
ـ از لحظه ای که شما را دیدم، آرامشم از دست رفت ! عزیزم حرف بزنید ... عزیزم ... آره یا نه ؟
زن ِ جوان دهان ِ کوچک ِ خود را باز کرد تا جواب بدهد اما درست در همین لحظه در ِ اتاق اندکی باز شد و برادرش از لای ِ در گفت :
ـ لی لی ، لطفاً یک دقیقه بیا بیرون !
لی لی از در بیرون رفت و پرسید :
ـ کاری داشتی ؟
ـ عزیزم مرا ببخش که موی ِ دماغتان شدم ولی ... من برادرت هستم و وظیفه ی ِ مقدس ِ برادری حکم می کند به تو هشدار بدهم ... مواظب ِ این یارو باش ! احتیاط کن ! مواظب ِ حرف زدنت باش ... لازم نیست با او از هر دری حرف بزنی .
ـ او دارد به من پیشنهاد ِ ازدواج می کند !
ـ من کاری به پیشنهادش ندارم ... این تو هستی که باید تصمیم بگیری ، نه من . حتا اگر در نظر داری با او ازدواج کنی، باز مواظب ِ حرف زدنت باش ... من این حضرت را خوب می شناسم ... از آن پست فطرت های ِ دهر است ! کافی است حرفی به اش بزنی تا فوری گزارش بدهد .
ـ متشکرم ماکس ! خوب شد گفتی ... من که نمی شناختمش !

زن ِ جوان به اتاق ِ پذیرایی بازگشت . پاسخ ِ او به پیشنهاد ِ مرد ِ جوان " بله " بود . ساعتی کنار ِ هم نشستند ، بوسه ها رد و بدل کردند ، همدیگر را در آغوش گرفتند و قسم ها خوردند اما ... اما زن ِ جوان احتیاط ِ خود را از دست نداد ؛ جز از عشق و عاشقی ، سخنی بر زبان نیاورد .

مجموعه ی ِ آثار ِ چخوف / ترجمه ی ِ سروژ استپانیان / جلد یکم ، داستان های ِ کوتاه ، ص 429 ، به اقتضای ِ زمان .

عمر ِ با عزت

" چاوز : اگر خدا عمر بدهد ، چهل سال رییس جمهور می مانم . "


خداوند به عمو چاوز ِ ما صد سال عمر ِ با عزت بدهد که این همه به جیفه ی ِ دنیا بی اعتناست و البته شیفته ی ِ خدمت است، نه تشنه ی ِ قدرت . عمو چاوز که همه ی ِ فکر و ذکرش خدمت به مستضعفان ِ جهان و حتا بینوایان ِ ونزوئلاست یک شب نیز حاضر نیست به دور از چاه های ِ نفت بخوابد . برای ِ همین است که تا به حال هفت بار به تهران مشرّف شده تا بوی ِ نفت ، احمدی نژاد، مهرورزی و مستضعفان از مشامش نگریزد . احمدی نژاد و چاوز معتقدند نفتی ها زحمت کش ترین و در همان حال محروم ترین قشر ِ جامعه هستند . برای همین هر دو به نفت یعنی به زحمت کشان و محرومان عشق می ورزند ؛ با این تفاوت که احمدی نژاد به نعمت نفتی بیش از توده ای نفتی علاقمند است و چاوز توده ای نفتی را دوست دارد و با نعمت نفتی حال نمی کند .

اکنون هم که صحبت بر سر ِ همه پرسی ، اصلاح ِ قانون ِ اساسی و مادام العمر شدن ِ دوران ِ رییس جمهوری ِ اوست، هوگو می گوید : " جمهوری ِ سوسیالیستی ! نه یک کلمه کم ، نه یک کلمه بیش ! " و به این ترتیب پرچم ِ حق طلبی و مبارزه با دیکتاتوری را از دست ِ برادر فیدل کاسترو می گیرد و بر سر ِ جرج بوش خرد می کند .

عمو چاوز می گوید تا وقتی خوآن کارلوس مصدر " غلط کردن " را صرف نکند با اسپانیا رفیق نخواهد شد و اگر آمریکا مزدورانش را در مخالفت ِ با او به رویارویی با گاز ِ اشک آور بفرستد و آنان را گرفتار ِ دستگیری و زندان و شکنجه کند، به جرج بوش نفت نخواهد فروخت . احتمالاً نفت ( این عروس ِ زنگباری ) را به سناتورهای ِ دموکرات واگذار می کند تا مهریه و شیربهای ِ پدر ِ زحمت کشان محفوظ بماند . اما این که بین ِ " نفت " و " غلط کردن " چه رابطه ای وجود دارد ، چیزی ست که تنها خداوند ِ عالم از آن سر در می آورد . خداوندی که هوگو چاوز در دعاهای ِ بعد از کنگره ی ِ خود ، دست ِ کم چهل سال از او عمر خواسته است .

چاوز می گوید : "اگر خدا عمر بدهد ، چهل سال رییس جمهور می مانم " و با این سخن حکمت ِ بزرگی را تکرار می کند . این که سیاستمدار باید طوری زندگی کند که به هنگام ِ ارزیابی و کسب ِ آرا " مسلمانش به زمزم شوید و هندو بسوزاند ."* چاوز هرچند از دیدگاه ِ آفاقی، " شرقی " نیست اما از نظر ِ انفسی از شرقیان عالم است و برای ِ همین با ما متحد شده . این اتحاد نشان می دهد که در مورد ِ مسایل ِ حیاتی باید اصول گرا بود و بر موضع ِ خود ، هرچند غلط ، ایستاد و پای فشرد ؛ اما هرگاه پای ِ مسایل ِ عزیز تر از جان ( مثلاً رسیدن به قدرت ) به میان بیاید واجب است از اردوگاه ِ کمونیسم بریدن و به سرزمین ِ توحید و حتا آغوش ِ اسلام فروغلتیدن و پناه آوردن . پس اگر روزی شنیدیم که از کاراکاس تا کربلا راهی نیست ، نباید تعجب کنیم .

در نهایت نه جرج بوش مقصر است ، نه چاوز ، نه احمدی نژاد . مقصر ِ اصلی آریستوفان بود که در عهد ِ پریکلس کفران ِ نعمت کرد و نوشت : " اراذل ، بر همه جا فرمانفرمایی می کنند ! "


سرانگشت

* از عرفی شیرازی با تغییر ِ "مسلمانت" به "مسلمانش" .

بابک ِ بیات ... پس از یک سال

بابک ِ بیات آهنگسازی بود که در ژرفنای ِ آهنگ هایش ، حادثه ای در شـُرف ِ وقوع بود . اتفاقی می افتاد و زخمی دهان باز می کرد . اندوه و حسرت و تنهایی ِ انسان و مهمتر از آن ها عظمت و سرگشتگی و ترس و لرزش ، پشت ِ نت های ِ ملتهب ِ او به هم می رسید . نخستین بار او را بر روی ِ صدای ِ تلخ ِ شاملو کشف کردم . " چیدن ِ سپیده دم " و " سکوت سرشار از ناگفته هاست " . چیزی عمیق تر و اندوه بار تر از گریه در نوایش بود . در گستره ای وسیع نوسان می کرد و سایقه های ِ بشری را به آه و ناله فرو نمی کاست . سپس در فیلم های ِ " شاید وقتی دیگر " و " مسافران " بازشنوی اش کردم . کابوس ِ کیان و صحنه ی ِ ورود ِ مسافران ، عالی بود . بدخواهان می گفتند در " شاید وقتی دیگر " از روی ِ دست ِ برنارد هرمن و " سرگیجه " نگاه کرده . و هیچ گاه نمی گفتند که او ، خود در چه روزگار ِ سرگیجه آوری زندگی می کرد . در روزگار و سرزمینی که انسان ِ پرسنده و رها از سلطه ی ِ باسمه ها ، بی پناه ترین است . در روزگار و سرزمینی که خواسته های ِ روشنفکرانه به سختی سیاست می شود .

دریغادریغ که بابک ِ بیات در سال های ِ پایانی عمر از فضای ِ اندیشمندانه فاصله گرفت و به دنیای ِ رسمی و حکومتی نزدیک شد . دنیایی که سنخیتی با آن نداشت . به کسانی خدمت کرد که همواره کارنامه ی ِ دگرباشنده ی ِ او را پیش ِ چشم داشتند و در روزهای ِ سخت ِ بیماری، تنها رهایش کردند . او با تیشه به جان ِ ریشه ی ِ خود افتاد . آخر شما بگویید هنرمندی که در دنیای ِ درونش آرامش و اطمینان ِ مومنانه صورت نمی بندد ، چگونه می تواند آهنگساز ِ سریال های ِ مذهبی باشد ؟ یا هنرمندی که ... بگذریم !

بابک ِ بیات هرچه بود یا نبود مرا به کشف ِ ساحت های ِ تازه برد . دو کانون ِ ملتهب ِ موسیقی ِ او در نگاه ِ من ، یکی اندوه ِ از دست دادن و دیگری هراس ِ از دست رفتن بود ... تا کنون هیچ آهنگساز ِ ایرانی ماننده ی ِ او به عمق ِ جانم چنگ نینداخته است .


سرانگشت

توضیح : این یادداشت را یک سال پیش در بامداد ِ هشتم ِ آذرماه 1385 درست پس از شنیدن ِ خبر ِ درگذشت ِ بابک ِ بیات نوشتم . آن روزها وبلاگ ِ " انگشت " بسته بود . نوشته را در پیامجای ِ ( کامنت دانی ) وبلاگ ِ دوست ِ عزیزم، عالیجناب دخــو به چاپ رساندم . و حالا با اندکی تغییر ، همان است پس از یک سال .

ریدکان ِ * نمایش یا آخوند به مثابه ِ بازیگر ِ مولف

برای ِ یک بار هم شده بد نیست بررسی کنیم چرا و چگونه جماعت ِ آخوند می تواند این اندازه گوش ِ مفت برای ِ دهان ِ یاوه گویش استخدام کند ؟ انبوهی را چین به چین پای ِ منبر بنشاند و از یک تا چند ساعت علاف ِ اراجیفش کند . چه جادویی در کار ِ کلم به سر ها است ؟ چرا جماعت از پای منبر هـُردود نمی کشند و جایی دیگر خراب نمی شوند ؟ مُخشان تاب دارد یا جاذبه ای در حرف های ِ آن لندهور پیدا کرده اند که به زمین وصله شده اند ؟ به نظرم برای ِ بررسی ِ موضوع ، بد نیست همین ابتدا دریچه ای تازه به بحث باز کنیم و یک چیز را فرض بگیریم . این که هر وعظ و هر منبر ، یک اتفاق ِ دراماتیک است . فیل هوا کردن است . معرکه ای است که مرشد و افعی ِ خودش را دارد . اصلاً تا چیزی دراماتیک نباشد و برخورد و کشمکش نداشته باشد، جاذبه ایجاد نمی کند . اگرچه این کار، توهین به هنر و اندیشه است ولی من ناگزیر رویم را به دیوار می کنم و منبر را همچون سن ِ تئاتر در نظر می گیرم و آخوند را چونان بازیگری که مدت زمانی تماشاگرانش را مجذوب می کند .

اگر شما هم در مملکت ِ امام ِ زمان زندگی می کنید لابد می دانید که اینجا هنوز آدمیزاد را در ملاء عام یعنی پیش ِ چشم ِ صغیر و کبیر با طناب یا جرثقیل بالا می کشند و اعدام می کنند تا احکام ِ اسلام ِ چرک و چروک را به اجرا در آورند . و باز لابد می دانید که از شب ِ قبل آدم های ِ فله ای مثل ِ مور و ملخ در میدانچه ها و خیابان های ِ اطراف غُل می زنند و برای ِ به دست آوردن ِ "جای ِ حسابی" سر و دست می شکنند . "جای ِ حسابی" هم محل ِ بی سر ِ خری است که بشود جان کندن ِ اعدامی را پاک و پاکیزه تماشا کرد . تماشا کرد و در ترس و رنج ِ اعدامی شریک شد ؛ لذت برد ، هیجان زده شد ، عقده گشایی کرد و دست ِ آخر به رقت ِ قلب و صفای ِ باطن رسید ! تجربه ای تازه به دست آورد و پس از خفه شدن ِ اعدامی از این که جای ِ او نبود، نفس ِ راحت کشید و عرق ِ سرد را از پیشانی پاک کرد .

چرا دیدن ِ مراسم ِ اعدام این اندازه طرفدار دارد ؟ برای ِ این که اتفاقی دراماتیک است . نمایشی است که جهت ِ تفریح و عبرت ِ عوام ترتیب داده شده . حقوق ِ بشر چه قاقی است ؟! حماسه ی ِ انسان کدام است ؟ مردم سرگرمی می خواهند و بهتر از اعدام هم نمی شود در مملکت ِ اسلامی، سرگرمی ِ عبرت آموز درست کرد .
این نمایش در ضمن به قواعد ِ درام ، بی اعتنا نیست . " آدم خوبه " و " آدم بده " دارد . طرف ِ خیر و طرف ِ شر دارد . مقدمه و کشمکش و تضاد و برخورد و آه و اشک و نتیجه ی ِ اخلاقی دارد . طرف ِ خوب یا قهرمانش، دادگستری و حکومت ِ اسلامی و لابد قاضی مرتضوی است و طرف ِ خبیث و نابکارش مجرمی که مامور ِ قانون پیش از اعدام، سیاهه ی ِ اعمالش را برای ِ تشنگان ِ عقده ی ِ دراماتیک می خواند !
نمایش، در پرده ی ِ اول به معرفی ِ مجرم و سابقه و اعمالش می پردازد و احساس بیزاری و انتقام را در تماشاچیان ِ بی خبر از همه جا بر می انگیزد . در پرده ی ِ دوم عجز و لابه ی ِ اعدامی یا خانواده اش و بی اعتنایی ِ مجریان ِ شریف ِ قانون را شاهدیم و در پرده ی ِ سوم عدالت اجرا می شود ! مرگ ِ تراژیک ِ ضدِ قهرمان، پایان ِ نمایش است و به دنبال ِ آن تماشاگران با ریختن ِ صدقه بهای ِ بلیت شان را با خشنودی می پردازند . اما گاه می شود که در آخرین دم ، مجرم بخشوده می شود و نمایش حالت ِ هپی اند به خودش می گیرد ... چاره ای نیست . همیشه که نباید تماشاچی راضی به خانه بازگردد . برخی درام ها " قربانی " ندارند و متاسفانه باید این واقعیت ِ تلخ را تاب آورد ! مثلاً در مسابقه ی ِ فوتبال ـ که آنهم اتفاقی دراماتیک است ـ ممکن است بازی در دقیقه ی ِ نود مساوی شود . آن وقت تماشاگری که تیم ِ محبوبش تا نزدیک ِ سوت ِ پایان جلو بوده، فرصتی تاریخی را از دست داده است . چرا که نتوانسته نود دقیقه دست از دهان بردارد و مربی ِ خودی و بازیکن ِ حریف را فحش باران کند !
برگردیم به پای ِ منبر و از زاویه ای دراماتیک دلایل ِ جذابیت ِ آخوند و همچنین مست و مبهوت شدن ِ جماعت را یکی یکی بررسی کنیم . باید کوشید و نشان داد که اگر غربی ها " شو گرلز " یا دختران ِ نمایش دارند ، ما هم پسران ِ نمایش داریم !

اول : نشستن ِ خدا بر کرسی ِ نمایشنامه نویسی ؛

اگر به کسی که دستی ـ حتا از دور ـ بر آتش ِ هنر ِ تئاتر دارد بگویند فلان نمایشنامه را ویلیام شکسپیر نوشته به آنی خودش را به سالن ِ نمایش می رساند ، بلیت می خرد و در طول ِ اجرا مژه نمی زند مبادا لحظه ای را از دست بدهد . نه دچار ِ ملال می شود ، نه خواب به سراغش می آید و نه تنگش می گیرد . در واقع لزوماً جوش و جوهر ِ نمایش نیست که تماشاچی را دنباله گیر و علاقمند می کند، بلکه صلابت و سنگینی ِ اسم شکسپیر است که چهار ساعت رفیق ِ ما را بر صندلی میخکوب نگه می دارد . حال اگر همان تیارت را آدم ِ کم اصل یا بی نام و نشانی قلمی کرده بود حاشا که زید ِ مربوطه قدمی به سمت ِ تماشاخانه برمی داشت ؛ اگر هم می رفت احتمالاً بعد از یک ساعت خمیازه و اطوار به هوای ِ پاپ کورن سالن را ترک می کرد . پس اسم های ِ بزرگ یا اسم هایی که به هر دلیل توی ِ بوقند ، بنی آدم را به معرکه می کشانند و از آن مهم تر، در معرکه نگه می دارند؛ حتا اگر بازی ِ آکتورها چنگی به دل نزند و رژیسور ِ نمایش مالی نباشد . حتا اگر لباس ها به تن ِ هنرپیشه ها گریه کند و دکور را با مقوا ساخته باشند باز طرف ِ مربوطه سالن را ترک نمی کند . زهره ی ِ ترک کردن ندارد . اول از خودش رودربایستی می کند که شاید بی شعور است که نمی فهمد و بعد از رفقایش خجالت می کشد که پشت ِ سرش ریگ بچینند: حتماً بی شعور است و نمی فهمد ! بنابراین خودش را سفت می گیرد و انواع ِ تلقین را اماله می کند تا احساس ِ بدی در وجودش تولید نشود . آخر دیدن ِ نمایشی از شکسپیر هرچقدر بی فایده باشد این منفعت را دارد که آدمیزاد می تواند پیش ِ دایی گرگعلی و عمه چغندر قمپز در کند که هملت را دیده ، با اتللو عکس گرفته و به دزدمونا شماره تلفن داده است .

حال اگر فرد ِ مورد ِ بحث، آدم ِ هنرنشناسی باشد که زیر ِ تاثیر ِ تبلیغات، عاشق ِ شکسپیر شده ، وضع بدتر است . در این صورت او کاری ندارد که بازیگر ِ نقش ِ هملت کیست و چه مایه استعداد دارد . او بازیگر را عین ِ هملت و هملت را مساوی با شکسپیر قرار می دهد و درست و غلطش را می بلعد .
هرچند محتوای ِ نمایشنامه های ِ شکسپیر عالی و درونمایه ی ِ کتاب ِ مقدس نازل است اما چون معرفتی در میان نیست ، همین ماجرا با شدت ِ بسیار بیشتری در مورد ِ پامنبری ها نیز اتفاق می افتد . با این تفاوت که خداوند ِ متعال از نوشتن ِ دیالوگ عاجز است و تنها مونولوگ می نویسد . پامنبری معتقد است حرف هایی که از دو لب ِ واعظ بیرون می آید ، کلمات ِ الاهی است . از وجودی متعالی صادر شده . پس باید همه تن، گوش شد و روزنه های ِ وجود را گشود . در اینجا نویسنده ی ِ نمایش نامه خدایی است که منبری ها مدعیان ِ وجودش هستند و پامنبری ها معتقدان به وجودش . پس اگر آخوند نقشش را خوب بازی کند ـ که معمولاً می کند ـ می تواند با " کلمات " یکی شود . او به احساسات ِ جماعت چنگ می زند و از دگم هایشان ، پلکان می سازد و بالا و بالاتر می رود تا از نظرها محو می گردد و به خدا می رسد . پرسش این است که آیا چنین مومنانی می توانند از پای ِ صحبت ِ " خدا " بلند شوند ؟ آیا می توانند محضر ِ " خدا " را ترک کنند ؟

دوم : معجزه ی ِ کلم ؛

بعد از معجزه ی ِ سیب چشممان به معجزه ی ِ کلم روشن شد ! کلم پیچی که آخوندها بر سر می گذارند و عبایی که بر دوش می اندازند ـ به خصوص اگر مشکی باشد ـ آنان را در چشم ِ مردم ِ عقب نگه داشته شده یا به قول ِ خودشان "عوام الناس" متمایز و ممتاز می کند ؛ درست مثل ِ حالتی که در آن سرسپرده ی ِ هنرنشناس ایجاد می شود وقتی به هنگام ِ آنتراکت، شاه ریچارد را می بیند که با یال و کوپالش به تالار ِ پهلویی آمده تا یک نخ سیگار دود کند ... طراحی ِ لباس در موثر افتادن ِ سخن ِ ملایان اهمیت ِ به سزا دارد . آخوند، لباسی به تن دارد که قرن ها گفته اند بر تن ِ پیغمبر و امام و چه و چه بوده . نفوذ ِ حرف ِ ملایان بر پیشینه ی ِ تاریخی ِ لباس شان مبتنی است . اگر همان حرف ها را یک آدم ِ ساده پوش به گروه ِ مومنان بزند تاثیر ِ کمتری دارد .

سوم : مگس ِ عقل و امشی ِ روایات ؛

آخوند معتقد است که بیشتر ِ مردم و به ویژه مخاطبان ِ او از تفکر ِ عمیق بیزارند . بنابراین وبال ِ اندیشه را از گردن ِ آنها بر می دارد . بر بالای ِ منبر می کوشد مسایل ِ هستی را ساده کند و همه چیز را در حد ِ چند گزاره ی ِ مطلق فرو بکاهد . می کوشد وانمود کند که فقه و کتاب و سنتش پاسخ ِ همه ی ِ سوالات ِ را در آستین دارد و باز سعی می کند ثابت کند تا پایان ِ جهان هیچ پرسش ِ تازه ای برای ِ انسان مطرح نمی شود . تلاش می کند عقل ِ نقاد و مزاحم را با امشی ِ روایات فراری دهد و زمینه را برای ِ پرواز به سوی ِ ماوراء الطبیعه فراهم کند .
آسان و شیرین سخن می گوید و از آوردن ِ مطالب ِ سنگین پرهیز می کند . شور طلب می کند، نه شعور . هر دم مراقب است تا شنوندگانش رودل ِ ذهنی نکنند . به همین جهت از مثل و متـَــل و خاطره و داستان های ِ خاله خشتکی استفاده می کند . و نیز از علوم ِ غریبه و جفر و کیمیا و لیمیا و سیمیا تا دسته گل هایی که غول ها و شیاطین و نسناس و جنیان به آب می دهند حکایت های عبرت آموز در چنته دارد . اگر از دانش ِ نو و فلسفه هم چیزی به خطابه بیامیزد در حکم ِ فلفل و زردچوبه است ؛ بیشتر از آن را نه می داند و نه صلاح می داند که بگوید . آخوند می فهمد که مار، کشیدنی است نه نوشتنی !

چهارم : حضور بر صحنه با همه ی ِ ابعاد ِ بشری ؛

آخوند از ایفای ِ تمام ِ حالات ِ انسانی برای ِ همراه کردن ِ مخاطبش استفاده می کند . می خندد ، گریه می کند ، خودش را به غش و ضعف می زند، خلاصه جنبه ای از وجودش نیست که جراحی کند و دور بریزد . می داند که مخاطبان باید با او همدلی کنند و با قهرمانان ِ افسانه هایش همذات پنداری . می داند که آدم ها تنها با شبکه ی ِ پیچیده ای از اعصاب ِ زنده احساس ِ همدلی می کنند ، نه با مشتی سیم و فیوز ِ سوخته . به هنگام ِ گفتن ِ افسانه ها، فراز و فرود های ِ دراماتیک را رعایت می کند . مونوتون سخن نمی گوید که پامنبری ها خسته شوند . بدون ِ این که بداند ( شاید هم بداند!) در نقش آفرینی اش هم از ترفند ِ ارستو استفاده می کند هم از شیوه ی ِ برشت ! هم واقعه را نشان می دهد ( ارستویی ) ، هم واقعه را روایت می کند ( برشتی ) . هرجا لازم باشد به وحدت ِ زمان و مکان و موضوع پای بند است و هرجا اقتضا کند همه ی ِ وحدت ها را زیر ِ پا می گذارد ! اینجاست که آخوند به بازیگر ِ مولف نزدیک می شود . یعنی با این که متن ِ از پیش نوشته ای در دست دارد ، نقش را از فیلتر ِ وجود ِ خود نیز عبور می دهد و به آن صورت ِ تازه ای می بخشد . اما مهم ترین نکته این که ملا با همه ی جنبه های ِ انسانی اش بر صحنه می آید و برای ِ نزدیک ساختن ِ خود به مخاطب ، از نشان دادن ِ نقاط ِ ضعفش ابایی ندارد . برعکس ِ بسیاری از چپ گرایان ِ وطنی که در جلوت، یُبس و تک بعدی اند . روبات هایی هستند که نه دچار ِ هیجان می شوند ، نه می خندند و نه گریه می کنند . آنان حتا از کوکوی ِ ساعت هم بی روح ترند . بیشتر به شماره تلفن ِ زمان گو شبیه اند ؛ ساعت، بیست و سه و هجده دقیقه ... ساعت، بیست و سه و هجده دقیقه ... ساعت، بیست و سه و هجده دقیقه !

پنجم : کباب پخته نگردد مگر به گردیدن ؛

حتا آقای ِ هالو هم فهمیده بود که " سفر، مرد را پخته می کند !" در قدیم گروه های ِ سیار ِ تئاتری از شهری به شهری می رفتند تا نمایش ِ خود را برای ِ مردمان ِ دور و نزدیک اجرا کنند . همین ماموریت را طلبه ها نیز از جانب ِ حوزه های ِ علمیه پیدا می کنند . آن ها تابستان ها به شهرها و روستاهای ِ مختلف می روند و به این کار " تبلیغ رفتن " می گویند . در این سفرهای ِ تبلیغی جوجه آخوندها تجربه های ِ زیادی به دست می آورند که پس از بیرون آمدن از تخم به دردشان می خورد . با هفتاد و دو ملت نشست و برخاست می کنند و ایراد ِ خطابه را در انواع و اقسام ِ مجلس ها فرا می گیرند. از این راه نخست روان ِ جامعه را می شناسند و سپس در می یابند در هر مجلس چه بگویند و چگونه بگویند که کارگر بیفتد . کم کم به جایی می رسند که می توانند با احاطه بر حال و هوای ِ مجلس ، مخاطبان را هیپتوتیزم کنند و ذهن ِ آنان را به هرکجا که می خواهند بکشند . اینجاست که من نمی توانم با سخن ِ سقراط همداستان شوم که گفت : ..." قدرت ِ سخنوران از همه کس کمتر است . " **


سرانگشت

*ریدک : پسر / ریدکان : پسران

** دوره ی آثار ِ افلاتون / ترجمه ی : محمد حسن لطفی / جلد ِ اول / رساله ی ِ گرگیاس ص 273

کسب ِ جمعیت از آن زلف ِ پریشان کردم *

آیا می توان عشقی بزرگتر از عشق ِ افلاتون به سقراط پیدا کرد ؟

* * * * *

کاشفان ِ شوکران ، کاشفان ِ استعدادهای ِ ما هستند !

* * * * *

کشمکش های ِ درونی ِ ترومن کاپوتی ، کشمکش های ِ بیش از حد ِ او اجازه نداد که نقطه ی ِ پایانی بر داستان هایش بگذارد . پس اصالت را نه به آرامش می دهم ، نه به کشمکش و آشوب ( کائوس ) . برای ِ انسان هیچ چیز به خودی ِ خود ، اصالت ندارد ؛ بلکه " چیز " در " کس " اصالت می یابد .

* * * * *

خردمند کسی است که در جوانی و با وجود ِ کم تجربگی درست را از نادرست بازشناسد ، وگرنه در پیرسالی عاقل شدن دشوار نیست .

* * * * *

جالب است که اگر بیش از یک میزان ِ معیّن ، دروغ بگوییم ، وجود ِ خودمان هم از یک وجود ِ واقعی تبدیل به یک وجود ِ دروغین می شود ! مردم ، آشنایان و حتا نزدیکان به رفتار و گفتار ِ ما استناد نمی کنند . از قول ِ ما چیزی نمی گویند و در خاطره هایشان یادمان نمی کنند . چرا که حضور ِ ما را بی اعتبار کننده ی ِ خاطراتشان می شمرند و وجود ِ ما را باطل کننده ی ِ استقراهایشان ! گویی مرجعیت ِ مان را از دست می دهیم . از تجربه ی ِ زیسته ی ِ دیگران بیرون می افتیم و وجود ِ واقعی مان به ساحت ِ مجاز رانده می شود . واقعیت ِ وجودمان گم می شود . موجودی می شویم غیر ِ قابل ِ استناد ، بیرون از خاطره های ِ فردی و جمعی و درنتیجه : فراموش شده !

* * * * *

برای ِ آن پیرزن ؛

هیچ حسی به من نگفت که این دیدار ِ واپسین است . می گویند ملاقات ِ پایانی را حال و هوای ِ دیگری است و درباره ی ِ تو اینطور نبود . دیدارمان بی روح بود و نیم بند و مختصر ؛ خداحافظی ِ مان نیمه کاره و دیگر تمام ... هیچ حسی به من نگفت که این دیدار ِ واپسین است وگرنه مثل ِ فیلم ها، مثل ِ مهر ورزان ِ سینما، می ایستادم و دور شدنت را تماشا می کردم . تا آنجا که ممکن بود . تا آنجا که چشمانم می دید . با نگاهی که هردم به پایت می پیچید تا دورتر نشوی . می گویند سینما بی رحم است . اما دستِ کم درمورد ِ مرگ و جدایی، غمخوار تر از " واقعیت " است .

* از حافظ

سرانگشت

حالا من می پرسم

احمدی نژاد : "نامه ی ِ من به سرکوزی بی ادبانه نبود ."

نامه ی ِ دوم ِ احمدی نژاد به سرکوزی :
دعای ِ فرج : بسم الله الرحمن الرحیم . الهم کن لولیک الحجة بن الحسن . صلواتک علیه و علی آبائه . فی هذه الساعه . و فی کل الساعه . ولیاً و حافظاً و قائداً و ناصراً و دلیلاً و عیناً حتی تسکنه ارضک طوعا . و تمتعه فیها طویلا . برحمتک یا ارحم الراحمین .

آقای سرکوزی ! سلام علیکم !
شما در دنیا اعلام کرده اید که نامه ی ِ احمدی نژاد بی ادبانه بوده و به دفترتان دستور داده اید، کاغذ ِ رییس جمهور ِ ایران ِ اسلامی را بی جواب بگذارد . حالا من می پرسم ؛ مگر رفتار ِ شما با مردمتان مودبانه است ؟ مگر رفتار ِ شما با ما مودبانه است ؟ مگر رفتار شما با حاج خانمتان مودبانه است ؟ همه ی ِ عالم می دانند که حاج خانم ِ شما پالانش کج بود ... می شنگید ... شما که می دانستید چرا زودتر طلاقش ندادید ؟ آیا این ادب است ؛ این تربیت است که آدم، خانمی را بنشاند ؟ این ادب و تربیت است که آدم به روزنامه ها و تلویزیون ها اجازه بدهد مسائل ِ ناموسی و ناموسش را پخش کنند ؟ چرا تعطیلشان نکردید ؟ چرا تعزیرشان نکردید ؟ شما که این همه در فعالیت های ِ هسته ای ِ ما دخالت می کنید چرا مواظب ِ هسته خرمای ِ خودتان نیستید ؟

از این گذشته ما همیشه گفته ایم که در غرب ، زن در حکم ِ کالا است و شان و کرامت ِ انسانی اش حفظ نمی شود . فرهنگ ِ غرب از زنان استفاده ی ِ ابزاری می کند . برخلاف ِ دین ِ مبین ِ اسلام که به زنان شخصیت داد و آنان را از زنده به گور شدن رهانید . اما شما هم مثل ِ تمام ِ غربیان کرامت ِ زن را پایمال کردید . او را ابزار قرار دادید . قبل از انتخابات از جذابیت های ِ حاج خانم استفاده یا سوء استفاده کردید و پس از امضای ِ حکم ِ ریاست جمهوری، طلاق نامه اش را امضا کردید و به دستش دادید .

آقای ِ رییس جمهور ! دانشمندان ِ هسته ای ِ ایران به ما گزارش داده اند که یکی از قلم به دستان ِ کشور ِ شما فردی بوده موسوم به مارکی دوصاد . این فرد ِ معلوم الحال در کشور ِ شما مطالب ِ مستهجن می نوشته و بنیاد ِ اخلاقی ِ خانواده ها را سست می کرده . متاسفانه طلاق ، ناهنجاری و بی اخلاقی که زندگی ِ شما هم یکی از نمونه های ِ آن است در غرب و به خصوص در فرانسه بیداد می کند و این یکی از نگرانی های ِ بزرگ ِ ماست . ملت ِ ایران نگران است مبادا این ابتذال ، انحطاط و بی فرهنگی از فرانسه به فلسطین ِ عزیز نفوذ کند و جوانان ِ مبارز ِ آن سرزمین را فاسد نماید . حالا من می پرسم ، آیا صرف ِ این که اجازه دادید چنین فردی در کشور ِ شما " وجود " داشته باشد ، بی ادبی نیست ؟ آیا بی ادبی همان اخلاق ِ لیبرال دموکرات ها نیست ؟ چرا کتابهایش را خمیر نکردید ؟ اروپاییان که سابقه ی ِ درازی در کتاب سوزی دارند ! مگر شما نبودید که در قرون ِ وسطا کتاب های ِ متفکرانتان را می سوزاندید و خودشان را گرفتار ِ دادگاه ِ تفتیش ِ عقاید می کردید ؟ حالا چرا با این فرد ِ بی ادب، برخورد نمی کنید ؟ این نشان نمی دهد که خودتان طالب ِ حرف های ِ بی ادبی هستید ؟! آیا رفتار ِ شما در افشای ِ زندگی ِ خصوصی ِ رقیب ِ انتخاباتی تان ضعیفه سجوییل روآیال اخلاقی و مودبانه بود ؟
از آن گذشته اصلاً در نام ِ این عنصر ِ معلوم الحال ، مارکی دوصاد ، بی ادبی خوابیده . پیامبر ِ اسلام حضرت ِ ختمی مرتبت محمد ِ مصطفی ( ص ) با آن مقام ِ بلند ِ الهی فقط یک " صاد " دارد ؛ محمد (ص) . اما این قلم به دست ِ مزدور دو تا "صاد " دارد ؛ (ص) (ص) . یک صاد ِ اضافی را از کجا آورده ؟ آیا این اهانت به مسلمانان نیست ؟ نخواسته خودش را از پیامبر ِ اسلام بالاتر نشان دهد ؟ آیا در کشور ِ شما قانون ِ " از کجا آورده ای " اجرا می شود ؟ شما چرا اسم ِ این فرد را عوض نمی کنید ؟ از تجربه ی ِ انقلاب ِ اسلامی در ایران درس بگیرید ! مگر نمی دانید ما پس از انقلاب ِ اسلامی، تمام ِ نام های ِ طاغوتی را حتا از خیابان ها و کوچه ها محو کردیم و به جایش از اسمای ِ الهی و ارزشی استفاده کردیم ؟

آقای ِ سرکوزی ! عدالت ، عدالت و عدالت ! این نصیحت ِ من به شماست . شما از خدا دور افتاده اید و بنابراین از عدالت هم دور افتاده اید . در کشور ِ شما هر روز اعتصاب های ِ صنفی اوج می گیرد . اتحادیه های ِ کارگری و اقلیت های ِ مذهبی و نژادی بر ظلمی که به آنها می رود اعتراض می کنند . چرا به فکر ِ حل ِ مشکلات ِ کشورتان نیستید ؟ چرا به فکر ِ حل ِ معضل ِِ حقوق ِ بشر در کشورتان نیستید ؟! مگر رانندگان ِ کامیون ، بنده ی ِ خدا نیستند ؟ چرا این قدر اعتصاب می کنند ؟ حالا من می پرسم آیا در ایران ِ اسلامی کسی به دلیل ِ نارضایتی اعتصاب می کند ؟ آیا کسی هست که بخواهد سر ِ کارش نرود ؟ آن وقت شما به جای ِ این که سر ِ جایتان بنشینید و مشکلات ِ مردم را حل کنید مدام مسافرت می کنید . به اسراییل ِ پلید و آمریکای ِ جهانخوار ، لبخند می زنید . حالا من می پرسم، آیا این مسافرت ها اسراف و هزینه کردن از بیت المال و از جیب ِ مردم ِ فرانسه نیست ؟ رییس جمهور چرا باید اینهمه سفر کند ؟ حالا چه سفر ِ استانی چه سفر ِ خارجی ؟

آقای ِ رییس جمهور ! شما چشمتان را بر روی ِ واقعیت ها بسته اید و مشکلاتتان را فرافکنی می کنید .اما بدانید که روزی بزرگترین انسان و خلاصه ی ِ خلقت خواهد آمد و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد در حالی که از ظلم و جور پر شده است . نام ِ او امام ِ زمان ، حضرت ِ مهدی (عج ) است . ظهور ِ او ، پایان ِ شماست . اما هنوز هم دیر نشده و هیچ وقت برای ِ توبه دیر نیست . حتا شما هم می توانید در رکاب ِ آقا امام ِ زمان شمشیر بزنید . کافی ست عبد و عبید شوید و دست از طغیان و فساد بردارید . به پیوست ِ این نامه برای ِ دومین بار فهرست ِ کتاب هایی را برایتان می فرستم که مطالعه ی ِ آنها زمینه ی ِ دخول ِ شما را از باب ِ توبه و تشرف به دین ِ حنیف ِ اسلام و به خصوص مذهب ِ شیعه ی ِ اثنی عشری فراهم می کند . مطالعه ی ِ این کتاب ها کمک می کند تا به خیل ِ منتظران ِ مهدی موعود بپیوندید و آخرت ِ خود را تضمین کنید .
آقای ِ سرکوزی ! یک بار ِ دیگر نامه ی ِ اول من را که دفترتان مصادره کرده ، بخوانید . آیا در آن نامه چیزی به غیر از این ها نوشته بودم ؟! ... امضا : محمود احمدی نژاد

لیست ِ کتاب های ِ معرفی شده به ریس جمهور ِ فرانسه :
1 ـ قرآن کریم 2 ـ نهج البلاغه 3 ـ صحیفه ی سجادیه 4 ـ دوره ی کامل ِ بحار الانوار 5 ـ منتهی الآمال 6 ـ حلیة المتقین 7 ـ ولایت فقیه 8 ـ تحریرالوسیله 9 ـ آداب الصلاة 10 ـ اصول ِ کافی 11 ـ غایة المنی 12 ـ توضیح المسایل حضرت ِ امام خمینی 13 ـ الرواشیح السماویه فی شرح الاحادیث الامامیه و ...
... نام ِ بقیه ی ِ کتاب ها را دستگاه ِ فکس ِ کاخ ِ الیزه به علت ِ قطع ِ برق دریافت نکرده .


سرانگشت

آناتول فرانس و جزیره ی ِ پنگوئن ها

متاسفانه فرهنگ و نوشته هایی که امروز در دانشگاه های ِ ایران معرفی ، تبلیغ و تدریس می شود در خود نشانی از روشنگری ندارد . این آثار حتا اگر غربی باشد یا به خامه ی ِ متفکران ِ متالّه ( غرق در الاهیات ) یا به دست ِ فیلسوفان ِ جزم اندیش نوشته شده است . آنچه جایش خالی است آزادی دوستی ، چالش ِ مذهب ، به پرسش گرفتن ِ دگم ها و نقد ِ استبداد است .
چندی پیش در یک سالنامه ی ِ قدیمی که روزنامه ی ِ اطلاعات به سال 1342 خورشیدی منتشر کرده ، به خلاصه ای از رمان ِ " جزیره ی ِ پنگوئن ها " نوشته ی ِ آناتول فرانس بر خوردم . این خلاصه را مترجم ِ کتاب ، زنده یاد محمد ِ قاضی نوشته بود . قاضی جزیره ی ِ پنگوئن ها را در شمار ِ شاهکارهای ِ ادبی آورده و نویسنده اش را به جهت ِ " روشن بینی " و " سبک ِ دلکش و سهل و ممتنع" ، " سلطان ِ نثر ِ فرانسه" نامیده بود . بعد از خواندن ِ فشرده ی ِ کتاب ، جانمایه ی ِ اثر در نگاهم عالی و شایسته ی ِ درنگ آمد . روشن بود که آن را در کتابفروشی ها نمی توان پیدا کرد؛ پس دنبالش نرفتم . زیرا می دانستم چنین کتابی پس از انقلاب ِ 57 اجازه ی ِ تجدید ِ چاپ نمی یابد . گفتنی است جزیره ی ِ پنگوئن ها نخستین بار در سال 1330 در ایران ترجمه و منتشر شده و در همان سال ها به چاپ ِ دوم رسیده است .
در اینجا نخست زندگینامه ی ِ آناتول فرانس را که محمد ِ قاضی او را " سلطان ِ نثر ِ فرانسه " نامیده از سایت ِ برندگان ِ جایزه ی ِ نوبل ِ ادبی می آورم و سپس خلاصه ی ِ رمان ِ جزیره ی ِ پنگوئن ها که در سالنامه ی ِ روزنامه ی ِ اطلاعات به چاپ رسیده ... سرانگشت

زندگینامه ی ِ آناتول فرانس :
«آناتول فرانس» نويسنده و منتقد ِ بزرگ ِ فرانسوى است كه از جمله اديبان ِ برجسته و تاثيرگذار اواخر قرن ۱۹ و اوايل قرن ۲۰ فرانسه به شمار مى رود. او در سال ۱۹۲۱ جايزه ی ِ نوبل ادبى را از آن خود كرد. او از همان ابتدا روحيه اى ضد ِ مذهب داشت كه در همان آثار ِ اوليه اش عيان است. به تدريج «فرانس» به ضديت با نمادهاى بورژوازى پرداخت كه در نهايت به حمايت ِ او از حزب كمونيست ِ فرانسه منجر شد. آثار و نوشته هاى ِ او در سال ۱۹۲۱ در زمره ی ِ كتب ِ ممنوع الانتشار ِ كليساى ِ كاتوليک ايتاليا قرار گرفت.http://sharghnewspaper.com/850217/html/189720.jpg «آناتول فرانس» با نام ِ واقعى ِ «ژاک آناتول فرانسوا تيبالت» در آوريل سال ۱۸۴۴ در پاريس ديده به جهان گشود. پدرش صاحب ِ يک كتابفروشى ِ بزرگ به نام «كتابخانه ی فرانسه» بود و الهام بخش ِ اين نويسنده ی ِ بزرگ در برگزيدن ِ نام ِ مستعار ِ ادبى ِ خود شد. «فرانس» از همان اوان ِ كودكى، كتابخوان و اهل ِ مطالعه بود با اين حال در مدرسه دانش آموزى متوسط بود. او در خلال ِ دوره ی ِ دبيرستان عقايدى ضدمبلغان ِ دينى پيدا كرد كه تا آخر ِ عمر همراه او بود و حتا به مخالفت ِ شديد او با كليسا و تئورى هاى ِ مذهبى منجر شد. سال هاى ِ جوانى ِ «فرانس» همان طور كه در «كتاب ِ دوست من» مى نويسد درخوشى گذشت، با اينكه او در امتحان ِ دوم ِ دبيرستان چندين بار مردود شده بود و عاقبت در ۲۰سالگى آن را پشت سر گذاشت. او سپس مدتى را به عنوان ِ دستيار پدرش در كتابخانه فعاليت كرد و اندک زمانى را نيز نزد ِ يک انتشاراتى مشغول به كار شد. با از كارافتادگى ِ پدر، «فرانس» به مشاغل ِ گوناگونى پرداخت و مدتى را نيز به تصحيح ِ كتب گذراند. او در اين هنگام به عضويت ِ گروه شاعران ِ پارناسى درآمد و در جوامع ِ ادبى صاحب ِ شهرت شد. در سال ۱۸۷۵ روزنامه اى فرانسوى از «فرانس» براى ِ نوشتن ِ نقدهايى بر آثار ِ نويسندگان ِ معاصر دعوت به عمل آورد و او يک سال بعد اين پيشنهاد را پذيرفت و ستون ِ نقد ِ ادبى ِ خود را هفته اى يک بار منتشر كرد و تا ۳ سال نوشتن ِ اين ستون را ادامه داد كه بعدها مجموعه ی ِ ۴ جلدى ِ آن گردآورى و منتشر شد. در سال ،۱۹۷۶ «فرانس» به كمک ِ يكى از شاعران ِ برجسته ی ِ گروه به نام ِ «لوكنت دوليزل» توانست در كتابخانه ی ِ مجلس ِ فرانسه صاحب ِ شغلى شود كه ۱۴ سال به آن مشغول بود. او به اصرار ِ دوست ِ شاعر ِ خود، اولين مجموعه شعرش را در سال ِ ۱۸۷۹ به چاپ رسانيد.«فرانس» در مقام يک رمان نويس، كار خود را با نگاشتن ِ «جنايت هاى ِ سيلوستر فوبارد» به سال ۱۸۸۱ آغاز كرد. در اولين گام «فرانس» طعم موفقيت را چشيد چرا كه نثر ِ غنى و ساختار ِ قوى ِ داستان، بسيارى را به تحسين واداشت و جايزه آكادمى ِ ادبيات ِ فرانسه را براى ِ او به ارمغان آورد. او در خلال ِ سال هاى ِ ۱۸۹۷ تا ۱۹۰۱ چهار جلد رمان تحت عنوان ِ «تاريخ ِ معاصر» به رشته ی ِ تحرير درآورد. «فرانس» در سال ۱۸۹۰ از شغل ِ خود استعفا داد و در سال ۱۸۹۶ به رياست ِ آكادمى ِ ادبى ِ فرانسه انتخاب شد. سال هاى ِ آخر عمر ِ «فرانس» بيشتر در سايه ی ِ مشكلات ِ شخصى اش گذشت. همسر ِ دومش در سال ۱۹۱۰ از دنيا رفت و ۷ سال بعد دخترش «سوزان» جان ِ خود را از دست داد و در سال ۱۹۱۱ معشوقه ی ِ آمريكايى اش خودكشى كرد. او كه در اين سال ها زنان را مايه ی ِ رنج خود مى ديد در يكى از آثار ِ خود مى نويسد: «داروهاى زيادى براى به حرف آوردن زنان وجود دارد اما هيچ دوايى آنها را ساكت نخواهد كرد.» در ميان آثار برگزيده «فرانس» مى توان به «جزيره پنگوئن ها» اشاره كرد. همچنين «زندگى ِ ژاندارک»، «شورش فرشتگان» و «خدايان تشنه اند» نيز از آن جمله اند. «آناتول فرانس» در ۱۲ اكتبر ۱۹۲۴ ديده از جهان فروبست. مراسم تدفين او مملو از شخصيت هاى برجسته ی ِ حكومتى بود. نكته ی ِ جالب اينكه سخنرانى مراسم به شاعر ِ برجسته «پل والرى» محول شد و او به جاى ِ تعاريف معمول در چنين مراسمى به شدت به آثار و عقايد «فرانس» حمله كرد. [ از نوشته های ِ اوست : ]1.بالتازار2.تاتيس 3. جلد ِ صدف4. بريان پزی ِ ملكه ی ِ صبا5. زنبق ِ سرخ 6. مستی ِ خاموش ِ تفكر 7. باغ ِ اپيكور8. قضيه ی ِ كرنكوبيل9. كليسا و جمهوری10. به طرف يک عصر نوين11. سرگذشت ِ مضحک 12. بر سنگ ِ سفيد 13. جزيره ی ِ پنگوئن ها 14. هفت زن ِ ريش آبی15. زندگی ِ ژاندارک16. خدايان تشنه اند17. عصيان ِ فرشتگان 18. راه ِ افتخار19. پير ِ كوچک 20. بهار ِ زندگی

جـزیـــــره ی ِ پنـــگوئــــــن هــــــــا ( خلاصه ای از محمد ِ قاضی ) :

" چنان که گفتیم این کتاب یک تاریخ ِ پر طنز و کنایه از ملت ِ فرانسه است که از بدو ِ پیدایش ِ این ملت با توجه به افسانه ها و حکایات ِ اساطیری شروع می شود و فصل ِ آخر ِ آن نیز پیش بینی هایی درباره یِ اوج ِ سرمایه داری و نزولِ آن به وجهی عجیب و خیال انگیز می باشد . نویسنده در مقدمه ی ِ کتاب می نویسد که من می خواستم برای ِ ملت ِ پنگوئن تاریخی بنویسم اما نه به سبک و شیوه ی ِ مورخین ِ سلف . می خواستم حقایقی درباره یِ زمامداران ِ این ملت و عقاید ِ مذهبی ِ ایشان و درباره یِ توده ها که تا کنون در هر تاریخی نادیده گرفته شده اند بنگارم و به همین منظور به استادان ِ فن ِ تاریخ نویسی که در دانشگاه بر کرسی ِ استادی تکیه زده اند مراجعه کردم و قصد ِ خود را با ایشان در میان گذاشتم ولی ایشان به من گفتند که اگر می خواهم مقامم در جامعه محفوظ باشد و خللی به آزادی و زندگی ام وارد نیاید از نوشتن ِ مطالبی که ممکن است توهین به مذهب و پایه ی ِ احساسات ِ ملی باشد ، اجتناب ورزم و از تحقیقات ِ نوظهور خودداری کنم و همان مطالب را بنویسم که مورخین ِ دیگر نوشته اند . من نیز نصایح ِ پدرانه ی ِ ایشان را به کار بستم و به نوشتن ِ این تاریخ پرداختم [!].
سپس می گوید : " فرق نمی کند که من تاریخ ِ ملت ِ پنگوئن را بنویسم یا ملت ِ دیگری . زیرا تاریخ ِ ملت ها همه به هم شبیه است و صحنه های ِ آن با اختلاف ِ بسیار ناچیز در هر جا تکرار شده است . زیرا زندگی ِ هر ملتی رشته ی ِ پیوسته ای از جنایات و فلاکت ها و دیوانگی های ِ مردم ِ آن است و زندگی ِ قوم ِ پنگوئن نیز از این قاعده ی ِ کلی خارج نیست . "
فصل ِ اول از کتاب ِ اول درباره ی ِ مبادی است . سن مائل، کشیش ِ پیر ِ صد ساله که دیگر چشمش به خوبی نمی بیند به اغوای ِ شیطان قایق ِ خود را مجهز می کند و به دریا می نشیبند . توفانی مهیب برمی خیزد و قایق را با خود به سواحل ِ قطب ِ شمال می برد . فصل ِ بهار ِ قطبی و آغاز ِ عشق ِ مرغان ِ پنگوئن شروع شده است . دسته دسته مرغان بر سر ِ یخ ها و سنگ های ِ قطبی ایستاده اند و زمزمه می کنند . مائل ِ کشیش به تصور ِ این که مرغان آدمیزاد و از بت پرستان ِ شمال هستند آنان را به دین ِ مسیح در می آورد و غسل ِ تعمید می دهد . این خبر در بهشت هنگامه ای بر پا می کند و خداوند انجمنی از روحانیون و پاپ های ِ درجه اول تشکیل می دهد تا درباره ی ِ این کار ِ احمقانه ی ِ سن مائل ِ پیر ِ خرفت داوری کنند . بحثی جالب در جلسات ِ مکرر ِ انجمن ِ بهشت در می گیرد و بالاخره این راه ِ حل پیشنهاد می شود که مرغان را تبدیل به آدم کنند . به سن مائل فرمان داده می شود که به نام ِ خدا مرغان ِ قطبی را آدم کند و جزیره ی ِ ایشان را به نواحی ِ معتدله بکشد . مائل که متوجه ِ خطای ِ مضحک ِ خود شده است به اسم ِ اعظم مجهز می شود و جزیره ی مرغان ِ قطبی را با ریسمانی به دنبال ِ قایق ِ خود به نواحی ِ معتدله می کشد .
از این جا زندگی ِ انسان از بدو ِ توحش و برهنگی شروع می شود . مبادی پایان یافته است و دوره ی ِ ازمنه ی ِ قدیم آغاز می یابد . بحثی درباره ی ِ چگونگی ِ پیدایش ِ حجاب زینت بخش ِ این قسمت از کتاب است . فصلی دیگر به تجدید ِ مزارع و مبنای ِ مالکیت اختصاص دارد . سپس مجالس ِ اولیه و تشکیل ِ دولت را مورد ِ بحث قرار می دهد . داستان ِ زیبای ِ اژدهای ِ آلکا قصه ی ِ بسیار جالب ِ شیرینی است که با نتیجه ای بسیار آموزنده و عالی خاتمه می یابد . مردی شیاد و نیرومند به کمک ِ دخترکی هرجایی توطئه ای علیه ِ ملت می چینند و برای ِ او یک اژدهای ِ مصنوعی می سازند که هر شب مال و حشم ِ آن ها را به یغما می برد . عرصه بر مردم تنگ شده است . دست به دامان ِ کشیشان می زنند و علاج ِ این بلای ِ خانمانسوز را از کلیسا می خواهند . آن زن ِ هرجایی خود را دختری باکره و مقدس به کلیسا معرفی می کند و حاضر می شود که با یک کشیش ِ جوان و معصوم بنا به معتقداتی که راجع به جنگ با اژدها شایع بوده است به جنگ ِ اژدها برود . زن ِ هرجایی و پهلوان ِ یغماگر با این توطئه به کمک ِ هم اژدها را می کشند ولی به پاداش ِ این خدمت (!) بر قوم ِ پنگوئن فرمانروایی می کنند . بدین گونه نخستین سلسله ی ِ پادشاهان ِ پنگوئن به نام ِ سلسله ی ِ دراکو تشکیل می شود و دراکو به معنی ِ اژدها است . پادشاهان ِ این سلسله به یادبود ِ خدمتی که به قوم ِ پنگوئن کرده و او را از شر ِ اژدهای ِ خونخوار نجات داده بودند تاجی به شکل ِ سر ِ اژدها به سر می گذاشتند . از اینجا تاریخ ِ قرون ِ وسطی شروع می شود .
سلسله ی دراکو مثل ِ همه ی ِ پادشاهان ِ سلف خصوصیاتی دارند . یکی تمام ِ اعقاب و خویشاوندان ِ خود را می کشد تا در سلطنت بلامنازع باشد و یکی خواننده ای را به جرم ِ این که از او بهتر خوانده است به دار می آویزد . یکی لشکر به کشور ِ همسایه می کشد و شهرها و آبادی ها را خراب می کند و با خروارها غنیمت و تاراج باز می گردد و یکی چنان از دشمن شکست می خورد که از کشورش به جز اتاق خوابش جایی برای ِ او باقی نمی ماند .
آنگاه به ازمنه ی ِ جدید می رسد و به وقایع ِ انقلاب ِ فرانسه اشاره می کند . مردم در انقلاب به هیجان آمده اند و کاخ ِ پادشاهان و اماکن ِ مقدس را آتش می زنند . در این میان زن و شوهری به نام ِ آقای ِ روکن و بانو روکین که با نظری فیلسوفانه به این حرکات ِ تب آلود ِ ملت می نگریستند ، حدس می زنند که ملت بدون ِ مقدسات پابرجا نخواهد بود و بالاخره از کرده پشیمان خواهد شد و به دنبال ِ اماکن ِ مقدسی که خراب کرده است بازخواهد گشت . فوراً مشتی خاکستر و چند تکه استخوان و چند پارچه ی ِ کهنه را در میان ِ کوزه ی ِ کوچکی مخفی می کنند تا روزی که آب ها از آسیاب افتاد به نام ِ یکی از مقدسین خواب نما شوند و زیارتگاه ِ جدیدی برای ِ ملت احیا کنند . پس از آن آناتول فرانس از " ترنکو " که اسم ِ مستعاری برای ِ ناپلئون است یاد می کند و نتیجه می گیرد که این فاتح ِ نامدار جز گرسنگی و فقر و بدبختی ارمغانی برای ِ ملت نداشت و پس از آن همه کشور گشایی عاقبت مقداری از خاک ِ اصلی ِ کشور ِ خود را نیز از دست داد .
آنگاه داستانی از توطئه ی ِ سلطنت طلبان ِ فرانسه و قیام ِ آنها علیه ِ جمهوری مطرح می شود . نقش ِ خرابکارانه ی ِ کشیشان و بازرگانان متمول و اشراف زادگان و نجبا علیه ِ ملت و علیه ِ جمهوری قابل ِ توجه و دقت است .
پس از آن داستان ِ دریفوس آن افسر ِ یهودی [مطرح می شود ] که بنا به اختلاف ِ موجود بین ِ طبقات ِ بورژوازی ِ فرانسه و به خاطر ِ حفظ ِ ثروت ِ سرمایه داران در مقابل ِ خطر ِ نفوذ ِ یهودیان ، [ بی گناه متهم می شود] . دریفوس افسری بود که بی گناه متهم شد به این که اسناد ِ نظامی ِ کشور ِ فرانسه را به انگلستان فروخته و برای ِ آن کشور جاسوسی کرده است . در این قضیه ارتش در خدمت ِ سرمایه داران بود و هم او برای ِ دریفوس پرونده سازی می کرد . آناتول فرانس این قضیه را به نام ِ" پیروت " که همان دریفوس است مطرح می کند . و امیل زولا نویسنده ی ِ بزرگ ِ فرانسه را در نام ِ مستعار ِ " کلمبان " به یاری ِ او می آورد . مبارزه ی ِ کلمبان در رسوا کردن ِ دشمنان ِ پیروت به قدری جالب و قوی است که خواننده را غرق ِ تحسین می کند . کلمبان برای ِ اثبات ِ بی گناهی ِ پیروت از هیچ کوششی فروگذار نمی کند . کتک ها می خورد و توهین ها و ناسزاها می شنود ولی آخر حرف ِ خود را به کرسی می نشاند و پیروت را نجات می دهد و از او اعاده ی ِ حیثیت می کند .
کتاب ِ هفتم ِ جزیره ی ِ پنگوئن ها به حکومت ِ اشرافی و بورژوازی ِ فرانسه و به افتضاحات ِ کابینه های ِ متعدد ِ آن اختصاص دارد . نقشه ی ِ این افتضاحات و این بی آبرویی ها در سالن های ِ مخصوصی که بانوان ِ متشخص اداره می کنند ریخته می شود . " هیپولیت سره " نماینده ی ِ جوان ِ مجلس ِ شورای ِ ملی که بعدها وزیر ِ پست و تلگراف می شود با دختر ِ زیبای ِ مادام کلارانس ازدواج می کند . " الین " شوهرش را فریب می دهد و با نخست وزیر ِ جوان به نام ِ " ویزیز " روابط ِ نامشروعی پیدا می کند . تمام ِ کارهای ِ سیاسی و اداری ِ کشور تحت الشعاع ِ این عشقبازی قرار می گیرد . دولت با همین حرکات ِ جلف و سبک و پرداختن به چنین امور ِ سرسری و بیهوده چنان به خواب ِ خرگوشی فرو می رود که در اولین نایره ی ِ جنگ ِ جهانگیر ِ اول غافلگیر می شود و دشمن کشور را اشغال می کند .

در کتاب ِ هشتم صحبت از تصور ِ زمان ِ آینده است که سرمایه داری به اوج ِ ترقی ِ خود رسیده است و جهان را به لب ِ پرتگاه ِ جنگ می کشاند [ کشانده ]. تروریست های ِ کارگر برای ِ واژگون کردن ِ این بساط ِ ظلم و جور ، دست به کشتار و خرابکاری زده اند و بالاخره بساط ِ تمدن واژگون می شود و بشریت به بربریت ِ قدیم باز می گردد . "

می توانید در همین زمینه بخوانید :

ـ داستان ِ ترجمه ی ِ جزیره ی ِ پنگوئن ها به روایت ِ محمد ِ قاضی
ـ نگاهی دیگر به آناتول فرانس
ـ نگاهی دیگر به جزیره ی ِ پنگوئن ها

دو نعمت

اولاد ِ آدم از دو نعمت برخوردارند که بدون ِ آن دو روزگارشان جهنم می شد . اول طعنه و طنز ؛ دوم ترحم ... آناتول فرانس