عرض شود بر بنده معلوم بلکه مسلّم شد جناب ِ آقای ِ دکتر سروش علاوه بر فلسفه دانی و مثنوی خوانی ، در هجو و طنز و ملعبه هم از رندان ِ کامل و منتهیان ِ واصل است .
کتاب ِ فضل ِ تو را آب ِ بحر کافی نیست
که تر کنم سر ِ انگشت و صفحه بشمارم !
اخیراً او به قول ِ خودش در پاسخ به " گیر دادن" های ِ مراد ِ فرهاد پور وجیزه ای قلمی کرده و با عنوان ِ " لوتر ِ اسلام ؟ " به باسمه خانه ی ِ شهروند فرستاده (1). در این مقال شیخنا ، جسم ِ نه چندان لطیف را البته به بهانه ی ِ خیرخواهی و مودت گستری ، لای ِ شولای ِ آموزگاری پیچیده و جا به جا درس ِ عبرت داده است . گاه گوش ِ گـُل مراد را کشیده که بپا از نردبان ِ لق لقوی ِ پوپرستیزی بالا نروی و گاه پای ِ داوری ِ اردکانی را به چوب و فلک بسته که شرمت باد پریشان گوی ِ تر فروش ! خلاصه به مناسبت و بی مناسب مدعیان ِ قدیم و جدید را لت زده و در میدانچه ی ِِ جدل ، کرّ و فرّی کرده است . (اصل ِ مقاله را در شماره ی ِ 69 جریده ی ِ شهروند رویت کنید.)
جناب ِ دکتر سروش که یکی از مقاصد ِ تحریر مقاله را "طبابت ِ فرهنگی" معرفی می کند در نسخه ی ِ خود مخاطبان را از طریق ِ " گفتن در لباس ِ نگفتن" مستفید می سازد .این ترفند البته بدیع نیست و مشار الیه آن را از جناب ِ جلالت مآب، مولوی ِ بلخی تعلیم گرفته که بسیار در ابراز ِ منویات ِ خویش ، مربوط ِ به ظاهر بی ربط فرموده . لکن آنچه جناب ِ طبیب ِ فرهنگی را از شاعر علیه الرحمه متمایز بلکه ممتاز می کند آن که از پشت ِ دیوار ِ "حیا و شفقت " و البته از صحن ِ مقدس ِ " سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر " سنگ پرانی می کند .
ایشان بعد از آن که تقریظ های ِ فرهادپور را مخرب ، فاقد ِ تحلیل ، بی نزاکت و خشن قلمداد می کنند و اظهار می دارند که او "جرات ِ رویارویی با فکر و قدرت ِ نقد ِ معرفتی ِ آن را ندارد "، با لحن ِ داوودی و از لون ِ بیا تا گل برافشانیم می فرمایند : «... کمر ِ ادعای ِ مرا بشکن ، چرا سر ِ مرا می شکنی ؟ ... حرف ِ من این است که تیر ِ تحقیر میفکن ، تیر ِ تحلیل بیفکن ، آنهم به سخن ، نه به سخنگو ...»
طرفه آن که حضرتش از مدافعان ِ فلسفه ی ِ تحلیلی و از امّت ِ پوپر است اما در این مقال مهمترین التزام ِ فلسفه ی ِ تحلیلی را که استعمال ِ وثیق و دقیق ِ کلمات باشد مرعی نمی دارد ؛ اظهار ِ "دوستی" می کند و جز آن اعمال می نماید ، می گوید "شفقت" ،"سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر" ، " تحلیل ِ سخن ، نه سخنور" و غیر از آن به قلم می آورد . بنابراین یا ایشان معنای ِ این کلمات را نمی داند ، یا مشی ِ تحلیلی را به طاق ِ نسیان سپرده. بی شک این فراموشکاری و بی اعتنایی را نمی توان به علت ِ عدم ِ وقوف دانست ، بل باید نشانه ی ِ ترفندی شمرد که در آغاز ِ مقاله گفته آمد . مع هذا این نبشته قصد ِ نیت خوانی ندارد که معتقد است نیت ِ سروش هرچه باشد ، نصّ ِ صریح ِ مقاله اش ،علیه ِ مدعای ِ مقاله عمل می کند و جز تناقض حاصل نمی دهد .
مطالعه ی ِ دقیق ِ متن عیان می سازد نوشته ی ِ دکتر سروش فی نفسه دچار ِ تناقض است ؛ حال علی السّویه است که دانسته به حیله ای ابتدا کرده باشد، یا کدورت ِ ضمیر، ندانسته اراده ی ِ نیکش را منحرف ساخته باشد . به عبارت ِ اخری ،جناب ِ دکتر عبدالکریم ِ سروش به رغم ِ آن که در بعض ِ جزییات ِ مقال، به حریف جواب ِ مدلل می دهد، در کلیت زیر ِ عنوان ِ "سخن ِ دوستانه " شخصیت ِ فرهادپور را هدف می گیرد و تیر ِ طعن و تحقیر ِ خود را به سمت ِ سخنگو پرتاب می کند ، نه به جانب ِ سخن .
آقای ِ دکتر سروش در ابتدای ِ مقال پس از تمهید ِ مقدمه ای با این مضمون که در مملکت ِ ما اغلب ِ مردمان از خشونت ِ تخریب محظوظ می شوند و از عمران و به سامانی نفورند ، می نویسد : « ... من اگر می خواستم به شیوه ی ِ مراد ِ فرهادپور به او " گیر بدهم " و کار ِ او را نقد کنم آسان ترین و ارزان ترین شیوه همین بود که جایی در " مناسبات ِ قدرت " به او بدهم و چالش ها و تناقض های ِ وضع ِ موجود را به یاری بطلبم و با تکیه بر اصل ِ " همه چیز سیاسی است " برای ِ او پاپوشی بدوزم و او را به همسویی با اقتدارگرایان و دریوزگی از آنان متهم کنم یا به کاستی های ِ روانی و رفتاری و ترس و طمع های ِ سیاسی او اشاره کنم و " حواله ی ِ سر ِ دشمن به سنگ ِ خاره کنم ." اما این شیوه درست همان چیزی است که من به نفی و طردش برخاسته ام و لذا نمی توانم با آن آرام بنشینم ... » (شهروند/ش69/ص48 )
نقیضه نویس که وانمود می کند مایل نیست حریف را به همسویی با اقتدارگرایان و دریوزگی از آنان متهم کند و مدعی است حق نمی داند به طرف ِ مقابل مُهر ِ "کاستی ِ روانی و رفتاری و ترس و طمع های ِ سیاسی" بزند در واقع با استعمال ِ شیوه ی ِ گفتن در لباس ِ نگفتن ، حریف را به تمام ِ این صفات ، متصف می کند !
این فنّ ِ شریف در سطح ِ یومیه و عامیانه همان است که در مورد ِ زیدی ظن ِ سرقت می بریم و اظهار می کنیم : من نمی گویم تو قابل ِ اعتماد نیستی ، نمی گویم دستت کج است برعکس معتقدم باید نسبت به تمام ِ انسان ها خوش نظر بود ! چرا که همه با فطرت ِ پاک آفریده شده اند و الخ .
لکن آقای ِ دکتر در ادامه بدین حد اکتفا نمی کند و با آوردن ِ حشو و زوائدی در غرض مستغرق ، صفات ِ فوق الذکر را به طور ِ ضمنی به خصم نسبت می دهد و مطلقاً از آنچه "به نفی و طردش برخاسته" احتراز نمی کند . در جایی دیگر قبل از دفاع از خود در باب ِ اصالت ِ قبض و بسط ، باز مقدمه ای بی ربط می آورد :
« ... فرهادپور ابتدا دفاعی نادمانه از خود می کند که چرا مردم را دعوت به حمایت از کاندیدایی خاص ( هاشمی ِ رفسنجانی ) در انتخابات ِ ریاست ِ جمهوری کرده است . دفاع ِ وی در این خلاصه می شود که " تماسی تلفنی و تعارفات و رودربایستی های دوستانه " وی را به ورطه ی ِ آن " اشتباه ِ سیاسی " افکنده . آنگاه به "مونتاژ ِ نظریه" می رسد . اینجا دیگر از آن افتادگی و شرمساری خبری نیست ... » (پیشین/ص49)
فی الواقع این تذکار را به جز اشاره به "همسویی با اقتدارگرایان" و صحه نهادن بر "دریوزگی از آنان " و البته " طمع ِ سیاسی " فایده و توجیهی نتواند بود زیرا مبتدای ِ منطقی ِ هیچ خبری نیست . اما دیگر هدف ِ مضمر، آن است که خطای ِ سابق ِ حریف را در آشفته بازار ِ سیاست به رخ بکشد و رسوایی ِ آن را نزد ِ قاریان ِ لاحق مکرر کند ؛ یعنی این موضوع را که در ایام ِ سابق مراد ِ فرهادپور از هاشمی ِ رفسنجانی حمایت کرده است .
در ادامه جناب ِ دکتر شرح ِ مستوفایی از برهان گریزی ِ حریف به دست می دهد و باز به وتیره ی ِ معهود ِ خود رجعت می کند :
« ... باز شدن ِ ناگهانی ِ پای ِ لوتر هم به این معرکه تماشایی است . فرهادپور تنها نیست . کس ِ دیگری هم هست که به "لوتر ِ اسلام" آلرژی دارد . او هم به تصلّب و امتناع ِ تفکر مبتلا است و عمری است با هگل پا به گل مانده است . گفتم به او لقب ِ "ماکیاولی" بدهند تا آرام بگیرد . برای ِ فرهادپور اما هنوز لقبی خسروانه و شیرین نیافته ام . شاید آن را در قصه ی ِ مجنون بیابم ... » (همان/ص50)
به رغم ِ نظر ِ آقای ِ دکتر از نگاه ِ بعض ِ صاحبنظران در عالم ِ تفکر اگر به شخصی ( سيد جواد ِ طباطبايي ) لقب ِ ماکیاولی بدهند تحقیر و استخفاف به شمار نمی رود اما آن که بخواهند لقب ِ فردی را در قصه ی ِ مجنون بیابند اشارتی خبث آلود است به " کاستی های ِ روانی " که البته جناب ِ طبیب به کرّات به نفی و طردش برخاسته اند .
اهل ِ تحقیق می دانند دکتر سروش اهل ِ موانست با متون ِ قدیم و لابد از حکایت ِ شیخ ِ میهنه مطلع است (2) که در جواب ِ دلاک ِ سائل ،فتوت را پیش ِ چشم نیاوردن ِ شوخ دانسته بود و لابد از همین باب است که می نویسد :
« ... آیا وی (فرهادپور) واقعاً می پندارد همه کوشش ِ روشنفکران ِ دینی ... در این خلاصه می شود که " زکات ِ شتر " را چگونه به روز و به سامان کنند ؟ زهی افیون ، زهی افسون ، زهی گفتار ِ ناموزون ، زهی معرفت ، زهی انصاف ، زهی گوهرناشناس ِ نا صراف ! »
زهی اسلامیت ِ خُلـّص ! این دیگر چه تیر ِ تحلیلی است ؟! علی فرض که مراد ِ فرهادپور به بلیه ی ِ عادت مبتلا باشد ، طرح ِ این نکته کجا با "شفقت" ، " سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر " و " طبابت ِ فرهنگی " تجانس دارد ؟ این امر هدف قرار دادن ِ سخن است یا سخنور ؟! آیا از این عبارت ِ مسموم بوی ِ مشئوم ِ رذالت و تزویر نمی آید؟ آیا عوض ِ فرهادپور ، آن که به زائده ی ِ اسلام و مسلمانی ، اعنی تزویر و دورویی مبتلاست بیش از بقیه محتاج ِ طبیب نیست ؟
از منظر ِ راقم ، بغض و بدخواهی از سایه دست ِ حکیم ِ برقع پوش تتق می کشد اگرچه مساعی ِ او تماماً متوجه ِ اختفای ِ آن باشد . معاینه ی ِ تناقض ها، ادعای ِ صمیمیت را مخدوش می کند و در بطن ِ هفتم ِ متن، مشفق ِ صادق نقاب از رخ برمی دارد ! مداقّه در نقیضه ی ِ دکتر سروش هادی ِ این نکته است که میان ِ مکتوب و مدعا فصلی است با مفصل ِ ریب و ریا . این جدل نه متضمن ِ شفقت و نه به دنبال ِ حقیقتی است که حداکثر اسکات ِ خصم را منظور دارد .
اما خبط و خطای ِ ما این است که علی الاصول معتقدیم فقط ماتحت ِ اغیار است که از حریم ِ مندرس ِ لحاف بیرون می افتد ؛ در حالی که اگر قدری سر بچرخانیم و دیده ی ِ خودنگاه به ناحیه ی ِ سفلی باز کنیم ، منظره ای بدیع مشاهده می نماییم از آن مقوله که فرمود :" ز ِ سیم ِ ساده یکی کوه دیده ام به دو نیم ! " (3(
چه خوب که اگر از ریب و ریا نفوریم گهگاه به خصومت ِ شخصی و خبث ِ طینت مجال ِ بروز بدهیم و آن را در پشت ِ حجاب ِ خیرخواهی و تحبیب مخفی نکنیم تا شاید سموم ِ درون خالی و باطن ِ مفتون صافی گردد ؛ و الّا " آن " که در اینجا پنهان است به قول ِ مولوی ارکان ِ ما را تصرف می کند :
اینجا کسی ست پنهان همچون خیال در دل
اما فروغ ِ رویش ارکان ِ من گرفته
اینجا کسی ست پنهان مانند قند در نی
شیرین شکرفروشی دکان ِ من گرفته !
سرانگشت
1 ـ در مدتی که یادداشت را می نوشتم یک بار خبر دادند که جریده ی ِ شهروند تعطیل شد اما در روزش منتشر شد . به هرحال اگر بسته شده خدایش رحمت کناد که بهلول وار برخی حقایق را در این ملک استبداد زده بازگو می کرد و اگر هست عمرش دراز باد !
2 ـ در فراز ِ دیگری از مقاله دکتر سروش می نویسد :« ... مراد ِ فرهادپور در واکنشی تند ( زباناً و زماناً ) به آن مقاله از " پس روی ِ روشنفکری ِ دینی سخن گفت و ... »
بنده نمی دانم از کی تا به حال کلمات ِ فارسی تنوین می گیرند و چگونه است که " زباناً " وارد ِ متن ِ فیلسوف ِ ما شده اما حدس می زنم این بدایع نگاری از سر ِ شفقت به زبان ِ فارسی عرضه شده و این بار لابد به جهت ِ طبابت ِ ادبی !
کتاب ِ فضل ِ تو را آب ِ بحر کافی نیست
که تر کنم سر ِ انگشت و صفحه بشمارم !
اخیراً او به قول ِ خودش در پاسخ به " گیر دادن" های ِ مراد ِ فرهاد پور وجیزه ای قلمی کرده و با عنوان ِ " لوتر ِ اسلام ؟ " به باسمه خانه ی ِ شهروند فرستاده (1). در این مقال شیخنا ، جسم ِ نه چندان لطیف را البته به بهانه ی ِ خیرخواهی و مودت گستری ، لای ِ شولای ِ آموزگاری پیچیده و جا به جا درس ِ عبرت داده است . گاه گوش ِ گـُل مراد را کشیده که بپا از نردبان ِ لق لقوی ِ پوپرستیزی بالا نروی و گاه پای ِ داوری ِ اردکانی را به چوب و فلک بسته که شرمت باد پریشان گوی ِ تر فروش ! خلاصه به مناسبت و بی مناسب مدعیان ِ قدیم و جدید را لت زده و در میدانچه ی ِِ جدل ، کرّ و فرّی کرده است . (اصل ِ مقاله را در شماره ی ِ 69 جریده ی ِ شهروند رویت کنید.)
جناب ِ دکتر سروش که یکی از مقاصد ِ تحریر مقاله را "طبابت ِ فرهنگی" معرفی می کند در نسخه ی ِ خود مخاطبان را از طریق ِ " گفتن در لباس ِ نگفتن" مستفید می سازد .این ترفند البته بدیع نیست و مشار الیه آن را از جناب ِ جلالت مآب، مولوی ِ بلخی تعلیم گرفته که بسیار در ابراز ِ منویات ِ خویش ، مربوط ِ به ظاهر بی ربط فرموده . لکن آنچه جناب ِ طبیب ِ فرهنگی را از شاعر علیه الرحمه متمایز بلکه ممتاز می کند آن که از پشت ِ دیوار ِ "حیا و شفقت " و البته از صحن ِ مقدس ِ " سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر " سنگ پرانی می کند .
ایشان بعد از آن که تقریظ های ِ فرهادپور را مخرب ، فاقد ِ تحلیل ، بی نزاکت و خشن قلمداد می کنند و اظهار می دارند که او "جرات ِ رویارویی با فکر و قدرت ِ نقد ِ معرفتی ِ آن را ندارد "، با لحن ِ داوودی و از لون ِ بیا تا گل برافشانیم می فرمایند : «... کمر ِ ادعای ِ مرا بشکن ، چرا سر ِ مرا می شکنی ؟ ... حرف ِ من این است که تیر ِ تحقیر میفکن ، تیر ِ تحلیل بیفکن ، آنهم به سخن ، نه به سخنگو ...»
طرفه آن که حضرتش از مدافعان ِ فلسفه ی ِ تحلیلی و از امّت ِ پوپر است اما در این مقال مهمترین التزام ِ فلسفه ی ِ تحلیلی را که استعمال ِ وثیق و دقیق ِ کلمات باشد مرعی نمی دارد ؛ اظهار ِ "دوستی" می کند و جز آن اعمال می نماید ، می گوید "شفقت" ،"سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر" ، " تحلیل ِ سخن ، نه سخنور" و غیر از آن به قلم می آورد . بنابراین یا ایشان معنای ِ این کلمات را نمی داند ، یا مشی ِ تحلیلی را به طاق ِ نسیان سپرده. بی شک این فراموشکاری و بی اعتنایی را نمی توان به علت ِ عدم ِ وقوف دانست ، بل باید نشانه ی ِ ترفندی شمرد که در آغاز ِ مقاله گفته آمد . مع هذا این نبشته قصد ِ نیت خوانی ندارد که معتقد است نیت ِ سروش هرچه باشد ، نصّ ِ صریح ِ مقاله اش ،علیه ِ مدعای ِ مقاله عمل می کند و جز تناقض حاصل نمی دهد .
مطالعه ی ِ دقیق ِ متن عیان می سازد نوشته ی ِ دکتر سروش فی نفسه دچار ِ تناقض است ؛ حال علی السّویه است که دانسته به حیله ای ابتدا کرده باشد، یا کدورت ِ ضمیر، ندانسته اراده ی ِ نیکش را منحرف ساخته باشد . به عبارت ِ اخری ،جناب ِ دکتر عبدالکریم ِ سروش به رغم ِ آن که در بعض ِ جزییات ِ مقال، به حریف جواب ِ مدلل می دهد، در کلیت زیر ِ عنوان ِ "سخن ِ دوستانه " شخصیت ِ فرهادپور را هدف می گیرد و تیر ِ طعن و تحقیر ِ خود را به سمت ِ سخنگو پرتاب می کند ، نه به جانب ِ سخن .
آقای ِ دکتر سروش در ابتدای ِ مقال پس از تمهید ِ مقدمه ای با این مضمون که در مملکت ِ ما اغلب ِ مردمان از خشونت ِ تخریب محظوظ می شوند و از عمران و به سامانی نفورند ، می نویسد : « ... من اگر می خواستم به شیوه ی ِ مراد ِ فرهادپور به او " گیر بدهم " و کار ِ او را نقد کنم آسان ترین و ارزان ترین شیوه همین بود که جایی در " مناسبات ِ قدرت " به او بدهم و چالش ها و تناقض های ِ وضع ِ موجود را به یاری بطلبم و با تکیه بر اصل ِ " همه چیز سیاسی است " برای ِ او پاپوشی بدوزم و او را به همسویی با اقتدارگرایان و دریوزگی از آنان متهم کنم یا به کاستی های ِ روانی و رفتاری و ترس و طمع های ِ سیاسی او اشاره کنم و " حواله ی ِ سر ِ دشمن به سنگ ِ خاره کنم ." اما این شیوه درست همان چیزی است که من به نفی و طردش برخاسته ام و لذا نمی توانم با آن آرام بنشینم ... » (شهروند/ش69/ص48 )
نقیضه نویس که وانمود می کند مایل نیست حریف را به همسویی با اقتدارگرایان و دریوزگی از آنان متهم کند و مدعی است حق نمی داند به طرف ِ مقابل مُهر ِ "کاستی ِ روانی و رفتاری و ترس و طمع های ِ سیاسی" بزند در واقع با استعمال ِ شیوه ی ِ گفتن در لباس ِ نگفتن ، حریف را به تمام ِ این صفات ، متصف می کند !
این فنّ ِ شریف در سطح ِ یومیه و عامیانه همان است که در مورد ِ زیدی ظن ِ سرقت می بریم و اظهار می کنیم : من نمی گویم تو قابل ِ اعتماد نیستی ، نمی گویم دستت کج است برعکس معتقدم باید نسبت به تمام ِ انسان ها خوش نظر بود ! چرا که همه با فطرت ِ پاک آفریده شده اند و الخ .
لکن آقای ِ دکتر در ادامه بدین حد اکتفا نمی کند و با آوردن ِ حشو و زوائدی در غرض مستغرق ، صفات ِ فوق الذکر را به طور ِ ضمنی به خصم نسبت می دهد و مطلقاً از آنچه "به نفی و طردش برخاسته" احتراز نمی کند . در جایی دیگر قبل از دفاع از خود در باب ِ اصالت ِ قبض و بسط ، باز مقدمه ای بی ربط می آورد :
« ... فرهادپور ابتدا دفاعی نادمانه از خود می کند که چرا مردم را دعوت به حمایت از کاندیدایی خاص ( هاشمی ِ رفسنجانی ) در انتخابات ِ ریاست ِ جمهوری کرده است . دفاع ِ وی در این خلاصه می شود که " تماسی تلفنی و تعارفات و رودربایستی های دوستانه " وی را به ورطه ی ِ آن " اشتباه ِ سیاسی " افکنده . آنگاه به "مونتاژ ِ نظریه" می رسد . اینجا دیگر از آن افتادگی و شرمساری خبری نیست ... » (پیشین/ص49)
فی الواقع این تذکار را به جز اشاره به "همسویی با اقتدارگرایان" و صحه نهادن بر "دریوزگی از آنان " و البته " طمع ِ سیاسی " فایده و توجیهی نتواند بود زیرا مبتدای ِ منطقی ِ هیچ خبری نیست . اما دیگر هدف ِ مضمر، آن است که خطای ِ سابق ِ حریف را در آشفته بازار ِ سیاست به رخ بکشد و رسوایی ِ آن را نزد ِ قاریان ِ لاحق مکرر کند ؛ یعنی این موضوع را که در ایام ِ سابق مراد ِ فرهادپور از هاشمی ِ رفسنجانی حمایت کرده است .
در ادامه جناب ِ دکتر شرح ِ مستوفایی از برهان گریزی ِ حریف به دست می دهد و باز به وتیره ی ِ معهود ِ خود رجعت می کند :
« ... باز شدن ِ ناگهانی ِ پای ِ لوتر هم به این معرکه تماشایی است . فرهادپور تنها نیست . کس ِ دیگری هم هست که به "لوتر ِ اسلام" آلرژی دارد . او هم به تصلّب و امتناع ِ تفکر مبتلا است و عمری است با هگل پا به گل مانده است . گفتم به او لقب ِ "ماکیاولی" بدهند تا آرام بگیرد . برای ِ فرهادپور اما هنوز لقبی خسروانه و شیرین نیافته ام . شاید آن را در قصه ی ِ مجنون بیابم ... » (همان/ص50)
به رغم ِ نظر ِ آقای ِ دکتر از نگاه ِ بعض ِ صاحبنظران در عالم ِ تفکر اگر به شخصی ( سيد جواد ِ طباطبايي ) لقب ِ ماکیاولی بدهند تحقیر و استخفاف به شمار نمی رود اما آن که بخواهند لقب ِ فردی را در قصه ی ِ مجنون بیابند اشارتی خبث آلود است به " کاستی های ِ روانی " که البته جناب ِ طبیب به کرّات به نفی و طردش برخاسته اند .
اهل ِ تحقیق می دانند دکتر سروش اهل ِ موانست با متون ِ قدیم و لابد از حکایت ِ شیخ ِ میهنه مطلع است (2) که در جواب ِ دلاک ِ سائل ،فتوت را پیش ِ چشم نیاوردن ِ شوخ دانسته بود و لابد از همین باب است که می نویسد :
« ... آیا وی (فرهادپور) واقعاً می پندارد همه کوشش ِ روشنفکران ِ دینی ... در این خلاصه می شود که " زکات ِ شتر " را چگونه به روز و به سامان کنند ؟ زهی افیون ، زهی افسون ، زهی گفتار ِ ناموزون ، زهی معرفت ، زهی انصاف ، زهی گوهرناشناس ِ نا صراف ! »
زهی اسلامیت ِ خُلـّص ! این دیگر چه تیر ِ تحلیلی است ؟! علی فرض که مراد ِ فرهادپور به بلیه ی ِ عادت مبتلا باشد ، طرح ِ این نکته کجا با "شفقت" ، " سکوت ِ پر لطافت ِ تفکر " و " طبابت ِ فرهنگی " تجانس دارد ؟ این امر هدف قرار دادن ِ سخن است یا سخنور ؟! آیا از این عبارت ِ مسموم بوی ِ مشئوم ِ رذالت و تزویر نمی آید؟ آیا عوض ِ فرهادپور ، آن که به زائده ی ِ اسلام و مسلمانی ، اعنی تزویر و دورویی مبتلاست بیش از بقیه محتاج ِ طبیب نیست ؟
از منظر ِ راقم ، بغض و بدخواهی از سایه دست ِ حکیم ِ برقع پوش تتق می کشد اگرچه مساعی ِ او تماماً متوجه ِ اختفای ِ آن باشد . معاینه ی ِ تناقض ها، ادعای ِ صمیمیت را مخدوش می کند و در بطن ِ هفتم ِ متن، مشفق ِ صادق نقاب از رخ برمی دارد ! مداقّه در نقیضه ی ِ دکتر سروش هادی ِ این نکته است که میان ِ مکتوب و مدعا فصلی است با مفصل ِ ریب و ریا . این جدل نه متضمن ِ شفقت و نه به دنبال ِ حقیقتی است که حداکثر اسکات ِ خصم را منظور دارد .
اما خبط و خطای ِ ما این است که علی الاصول معتقدیم فقط ماتحت ِ اغیار است که از حریم ِ مندرس ِ لحاف بیرون می افتد ؛ در حالی که اگر قدری سر بچرخانیم و دیده ی ِ خودنگاه به ناحیه ی ِ سفلی باز کنیم ، منظره ای بدیع مشاهده می نماییم از آن مقوله که فرمود :" ز ِ سیم ِ ساده یکی کوه دیده ام به دو نیم ! " (3(
چه خوب که اگر از ریب و ریا نفوریم گهگاه به خصومت ِ شخصی و خبث ِ طینت مجال ِ بروز بدهیم و آن را در پشت ِ حجاب ِ خیرخواهی و تحبیب مخفی نکنیم تا شاید سموم ِ درون خالی و باطن ِ مفتون صافی گردد ؛ و الّا " آن " که در اینجا پنهان است به قول ِ مولوی ارکان ِ ما را تصرف می کند :
اینجا کسی ست پنهان همچون خیال در دل
اما فروغ ِ رویش ارکان ِ من گرفته
اینجا کسی ست پنهان مانند قند در نی
شیرین شکرفروشی دکان ِ من گرفته !
سرانگشت
1 ـ در مدتی که یادداشت را می نوشتم یک بار خبر دادند که جریده ی ِ شهروند تعطیل شد اما در روزش منتشر شد . به هرحال اگر بسته شده خدایش رحمت کناد که بهلول وار برخی حقایق را در این ملک استبداد زده بازگو می کرد و اگر هست عمرش دراز باد !
2 ـ در فراز ِ دیگری از مقاله دکتر سروش می نویسد :« ... مراد ِ فرهادپور در واکنشی تند ( زباناً و زماناً ) به آن مقاله از " پس روی ِ روشنفکری ِ دینی سخن گفت و ... »
بنده نمی دانم از کی تا به حال کلمات ِ فارسی تنوین می گیرند و چگونه است که " زباناً " وارد ِ متن ِ فیلسوف ِ ما شده اما حدس می زنم این بدایع نگاری از سر ِ شفقت به زبان ِ فارسی عرضه شده و این بار لابد به جهت ِ طبابت ِ ادبی !
3 ـ از سوزني ِ سمرقندي
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر