۱۳۸۸ خرداد ۸, جمعه

پژوهشی ژرف درباره ی ِ انتخاب ِ اصلح

سال ها پيش پيرمردی صاف و ساده و بی سواد در خانواده ی ِ ما بود كه البته از حق ِ رايش نمی گذشت و در انتخابات ها شركت می كرد . دوره ی ِ دوم ِ رياست جمهوری رسيده بود و پيرمرد كله ی ِ سحر برخاسته بود كه رای بدهد ؛ چون اسلام و انقلاب در خطر بود و به كمک ِ فوری احتياج داشت و عجيب نيست كه پس از سی سال هنوز هم به حال ِ اورژانس است و منتظر ِ رسيدن ِ آمبولانس .
وقتی پيرمرد برگشته بود ، نوه هايش از او پرسيده بودند : " پدر جان ! رای دادن چجوری است ؟ شما چطوری رای داديد ؟ "
فرموده بود : " خيلی خوب و راحت است . خدا عوضشان بدهد ! اول ِ صبح رفتم پای ِ صندوق . سجل دادم . ورقه به دستم دادند . خودم كه نمی توانستم بنويسم . ديدم نزديک ِ صندوق يک پاسدار ِ رشيد با جه سه * ايستاده . گفتم : برادر ، بی زحمت اين ورقه را برای ِ من می نويسی ؟ گفت : البته حاج آقا ... به كی رای می دهی ؟ گفتم : به هركی نظر ِ امام طرفش باشد ! گفت : نظر ِ امام طرف ِ آقای ِ رجايی است . گفتم : همان خوب است ! خدا خيرت بدهد ، اسمش را بنويس اينجا . ورقه را گرفت و رايم را نوشت . بعد انگشتم را گرفت و ماليد به جوهر و زد پای‌ِ ورق . نيم ساعت هم نشد كه پاک و پاكيزه رسيدم خانه . وقتی برگشتم مادرتان هنوز خواب بود . می بينيد كه دود از كُنده بلند می شود . "
خدايش رحمت كناد كه كُنده ی ِ دودزايی بود !


سرانگشت

* جه سه : همان ژ 3 خودمان است !

۱۳۸۸ خرداد ۵, سه‌شنبه

نمايشگاه ِ كتاب ِ 88 ـ بخش ِ دوم

عدالت ِ نمايشگاهی
جای ِ خوشحالی است كه عدالت ِ علوی در نمايشگاه ِ كتاب ِ 88 اجرا شده . با هركس خوب بوده اند به او جای ِ بزرگ و درست و حسابی داده اند و با هركس بد بوده اند او را گذاشته اند سه كنج ِ ديوار ؛ كاش می گذاشتندش جرز ِ ديوار تا عدالت ِ علوی كامل اجرا می شد . حتا به انتشارات ِ روزنامه ی ِ اطلاعات بدين جرم كه بخشی از موسسه اش را به ستاد ِ انتخابات ِ ميرحسين ِ موسوی اجاره داده ، يک غرفه ی ِ فسقلی داده اند تا ديگر از اين غلط ها نكند و خودش را به پول نفروشد !
حكما در تعريف ِ عدل گفته اند آن است كه هر شی در موضع ِ خودش باشد ؛ به زبان ِ ساده هر چيز سر ِ جای ِ خودش باشد . می بينيد كه نه تنها در نمايشگاه ِ كتاب بلكه در همه جای ِ ايران عدل جاری و ساری است . متفكر در موضع ِ خودش يعنی در زندان است ، مخالف در موضع ِ خودش يعنی بالای ِ دار است ، آزاديخواه در موضع ِ خودش يعنی در تبعيد است ، تبهكار در موضع ِ خودش يعنی در قدرت است ، خوش خيال در موضع ِ خودش يعنی در صف ِ انتخابات است و ...

جعبه آينه به جای ِ ويترين
تا به حال به باغ ِ وحش رفته ايد ؟ آيا ديده ايد تماشاگران جلوی ِ بعضی قفس های ِ محبوب ، مثل ِ قفس ِ شير ، چگونه سه پشته می ايستند و برای ِ اين كه گوشه ای از قيافه ی ِ حيوان را ببينند قدبلندی می كنند و از كول ِ هم بالا می روند ؟ تعدادی از غرفه ها همين حالت را دارند . كتاب ها طوری چيده شده كه در شلوغی بايد بر گرده ی ِ ديگران سوار شد تا آنها
را ديد . نه هيچ طراحی ِ درستی و نه هيچ سليقه ی ِ هوشمندانه ای . ياد ِ جمله ای از همينگوی افتادم كه درباره ی ِ نويسندگان گفته است . نمی دانم مناسبت دارد يا نه كه در اينجا بياورم . " اگر برخی از ما بلند قامتيم بدين علت است كه بر شانه ی ِ غول های ِ پيش از خودمان ايستاده ايم " . بی ربط بود ؛ نبود ؟!
شماری از نشر ها هم مثل ِ دكه ی ِ سمساری است . از هر قماش كتاب روی ِ هم تلنبار كرده اند . آشپزی در كنار ِ آموزش ِ تكواندو و هر دوی ِ اين ها در كنار ِ ترجمه ی ِ رمانی از مارسل پروست ! ازدحام ِ عنوان های ِ بنجل چنان است كه دو ـ سه قلم كتاب ِ خوب هم ـ اگر وجود داشته باشد ـ به چشم نمی آيد .

جهان همچون اراده و تصور
دوره ی ِ احمدی نژاد و وزير ِ فرهنگش صفار ِ هرندی ، نزد ِ اهل ِ قلم مشهور است به دوره ی ِ سانسور و توقيف ِ كتاب . دوره ی ِ باطل كردن ِ مجوزهای ِ سال های ِ پيش و نگهداشتن ِ دراز مدت ِ كتاب های ِ تازه زير ِ تيغ ِ مميزی ِ وزارت ِ ارشاد ِ اسلامی . دوره ، دوره ی ِ كشتار ِ كتاب است . البته جمهوری ِ پر بركت ِ اسلامی از اين قصاب ها زياد داشته ؛ نمونه اش مصطفا ميرسليم وزير ِ ارشاد ِ رفسنجانی كه به " جلاد ِ كتاب " معروف بود .
امسال هرچه گشتم از كتاب های ِ مورد ِ نيازم چيزی تجديد ِ چاپ نشده بود . از تازه های ِ نشر هم فقط توانستم " جهان همچون اراده و تصور " نوشته ی ِ مهم ِ شوپنهاور را ببينم كه انتشارات ِ مركز ترجمه و چاپ كرده بود . اما وقتی به حجمش نگاه كردم ، ديدم مرد ِ خواندنش نيستم و از خيرش گذشتم .

ذبيح الله ِ منصوری و هفت دلاور !
در ميان ِ كتاب خوانان ِ ايرانی كمتر كسی است كه مرحوم ذبيح الله ِ منصوری را نشناسد . او يكی از پر خواننده ترين مترجم ـ مولفان ِ ايرانی است كه ناشران ِ زيادی را به آلاف و اولوف رسانده . اهل ِ فن می گويند منصوری در ترجمه هايش به متن ِ اصلی وفادار نمی ماند . رمان های ِ جذاب ترجمه می كرد و برای‌ِ خوشايند ِ بازار و ادامه يافتن ِ پاورقی ها، مقداری هم از خودش به آنها اضافه می كرد ( آثار ِ او قبل از كتاب شدن به شكل ِ پاورقی در مجله ها چاپ می شد و خوانندگان ِ بسيار داشت ) . حتا برخی معتقدند ترجمه هايی خلق می كرد كه نويسندگانش وجود ِ خارجی نداشتند ! مترجمان ِ دقيق و خوانندگان ِ گزيده خوان ذبيح الله ِ منصوری را بازاری نويس ِ موفقی می دانند كه اعتمادی به ترجمه هايش نيست . برای ِ همين موقعی كه لوليتای ِ نباكوف را ترجمه كرد كسی كارش را جدی نگرفت .
با اين همه خواندن ِ ترجمه ـ تاليف های ِ منصوری به ويژه برای ِ خوانندگان ِ تازه كار لذت ِ غريبی دارد . هرگز جاذبه ، شيوايی و نوش ِ قلم ِ او را در بازآفرينی ِ رمان های ِ خواجه ی ِ تاجدار و خداوند ِ الموت فراموش نمی كنم . پس از سال ها به ياد می آورم كه با چه شور و شوقی به ماموريت رفتن ِ فداييان ِ اسماعيلی را می خواندم و تاختن ِ شبانه ی ِ آقا محمد خان ِ قاجار را پس از مرگ ِ كريم خان ِ زند از شيراز به استر آباد پی گيری می كردم . صحنه پردازی های ِ او آنقدر زنده و پر هيجان بود كه امروز حتا با جزيياتش به خاطرم می آيد . واقعاً چرا چنين مرد ِ خوش ذوقی به برخی نام های ِ مجعول ِ خارجی آويزان می شد و نوشته هايش را به نام ِ آنها بيرون می داد ؟ چرا لااقل آن دسته از آثار را كه خودش نوشته بود با نام ِ ذبيح الله ِ منصوری منتشر نكرد ؟ چرا هرگز ادعای ِ نويسندگی نكرد ؟ آيا اعتماد به نفس نداشت يا اين كه جامعه ی ِ ما خريدار ِ نام های ِ غربی بود و بابت ِ "ذبيح الله ِ منصوری" پول نمی داد ؟
برايم جالب بود كه در اين نمايشگاه كسانی سراغ ِ كتاب های ِ وی را می گرفتند . چند ناشر ترجمه ی ِ او را از كتاب ِ سينوهه بازچاپ كرده بودند . كتابی كه دست ِ كم به اعتبار ِ داستان ِ بلند ِ باتلاق می دانيم كه نويسنده اش ، ميكا والتاری ، وجود ِ خارجی داشته !
در نمايشگاه ناشری هم بود كه بسياری از كتاب های ِ منصوری را با جلد ِ اعلا و رنگی چاپ كرده بود . جلوی ِ اين غرفه غلغله بود . مردم دو پشته ايستاده بودند و كتاب ها را تماشا می كردند ؛ ولی تماشايی تر از همه ريخت و قيافه ی ِ مسوولان ِ اين غرفه بود . آنها كه معلوم بود از اين تعداد بازديد كننده حيرت زده شدند به همه چيز می خوردند، جز به كتاب فروش . رفتار و گفتارشان نشان می داد كه در عمر ِ شريف حتا دو صفحه كيهان بچه ها نخواندند ؛ شبيه ِ كابوهای ِ فيلم ِ هفت دلاور ، رديف و با فاصله ايستاده بودند و مردم را می پاييدند . انگار منتظر بودند يكی از مشتريان به سويشان شليک كند تا آنها نيز هفت تير ِ مبارک را بكشند . با خودم گفتم : كجايی جناب ِ منصوری كه ناشر ِ جديدت را تماشا كنی ؟ تو در تمام ِ عمر برای‌ ِ ديگران پول ساختی در حالی كه خودت در يک بالاخانه ی ِ اجاره ای زندگی می كردی و خوراكت نان و طالبی بود .

پيشنهاد ِ فاشيستی ِ حقيقت ياب !
هنوز هم می گويم ؛ من كه باورم نمی شود ما در مملكتمان اين همه كتاب خوان داشته باشيم . بگذاريد دولت طبق ِ معمول آمارهای‌ ِ دروغ و دلنگ بدهد و از بهبود ِ وضع ِ فرهنگی سخن بگويد ( لعنت بر پدر ِ آمار و ارقام كه در كشور ِ ما جز برای‌ِ فريبكاری كاربردی ندارد !) . پيشنهاد می كنم سال های ِ بعد نمايشگاه ِ كتاب های ِ كنكور و كمک درسی را در وقت ِ ديگری برگزار كنند تا سياهی لشكرها سرند شوند . آخر "ابريق ِ دانش" و "منشور ِ بينش" كه نشدند انتشارات ِ فرهنگی و مشتی بچه ی ِ پشت ِ كنكوری كه نشدند كتاب خوان . آنها بروند كنكورشان را قورت بدهند ! (1)
يک پيشنهاد ِ ديگر هم دارم كه اگرچه فاشيستی است اما به حقيقت رهنمون می شود .
جمهوری ِ اسلامی كه همواره ضد ِ بشر بوده و در همه جا زنان و مردان را از هم جدا كرده ، اينجا هم بيايد طرح ِ زوج و فردش را اجرا كند و مثلاً بگويد روزهای ِ زوج نمايشگاه از آن ِ مردان و روزهای ِ فرد متعلق به زنان است ! آن وقت ببينيم چند نفر واقعاً برای ِ "كتاب " به نمايشگاه می روند . آخر نمی شود آدم هركجا به نفعش باشد زن و مرد را از هم سوا كند و هرجا به سودش باشد آنها را قاتی . (خمينی قبل از انقلاب بزرگترين عربده اش اين بود كه چرا شاه به زنان حق ِ رای داده ، آنوقت تا خودش رهبر شد و نياز به مشاركت و آمار و نمايش پيدا كرد ، اول زنان را به رای دادن تشويق كرد !)
نمايشگاه ِ كتاب ِ تهران 26 ارديبهشت ختم ِ به خير شد .


سرانگشت

1 ـ در فضای ِ باز ِ نمايشگاه ، انتشارات ِ كمک درسی و كنكور كه معمولاً درآمدهای ِ سرشار دارند ، بلندگوهايی‌گذاشته بودند كه مدام نام شان را تبليغ می كرد . يكی از آگهی ها چنين بود : " كنكورتو قورت بده ! انتشارات ِ ... سالن ِ ... غرفه ی ِ ... "

۱۳۸۸ اردیبهشت ۲۵, جمعه

نمايشگاه ِ كتاب ِ 88 ـ بخش ِ اول

يک مسجد و اين همه بی نماز ؟!
امسال هم نمايشگاه ِ كتاب ِ تهران در مصلا برگزار شده است . امسال هم آدم است كه از سر و كول ِ هم بالا می رود . واقعاً ما اين همه كتاب خوان داريم ؟! پس چرا سرانه ی ِ كتابخوانی در كشورمان اينهمه پايين است ؟‌ آمار می گويد نزديک به پنج ميليون از نمايشگاه بازديد كرده اند . اگر هركدام فقط يک جلد كتاب بخرند بايد تيراژ كتاب ، به خصوص كتاب های ِ مطرح خيلی بالاتر از اين باشد . پس چرا حداكثر سه هزار تاست ؟! مردم با هم مهربان شده اند ؟ كتاب به هم قرض می دهند ؟ مرام ِ اشتراكی فراگير شده ؟ ... پس چی شده كه من بی خبرم ؟!

حمام ِ سونا
وقتی در مصلا نمايشگاه ِ كتاب برگزار شود لابد در كتابفروشی هم بايد قيمه پلوی ِ نذری بپزند . نمايشگاه، تهويه و خنک كننده ی ِ مناسب ندارد . هوا ، گرم و سنگين است ؛ آدم چک چک عرق می ريزد . انگار دعوت شده ای به سونای ِ خشک همراه با استنشاق ِ اسانس ِ عطر ِ زير بغل . در سالن ِ درندشت، آبخوری نگذاشته اند . اگر تشنه شوی بايد خودت را با خاطره ی ِ شهدای ِ كربلا تسلا دهی . اگر خسته شوی نيمكتی برای ِ نشستن نداری مگر پلكانی عجيب و غريب كه آدمی را به ياد ِ رزمناو ِ پوتمكين می اندازد . پُر رويی است كه توقع داشته باشيم چرخی برای ِ بردن ِ كيسه های ِ سنگين ِ كتاب از غرفه ای به غرفه ی ِ ديگر پيدا شود . چرخ ، ابزار ِ مردم آزاری است . می خورد به پر و پای ِ بقيه و قلم می كند . شاعر ِ قلم به دست ِ مزدور هم گفته : "می بخور ، منبر ِ بسوزان مردم آزاری نكن !" در ثانی اگر هركس يک چرخ دستی بگيرد اخبار ِ ترافيک ِ سالن سرخط ِ خبرهای ِ راديو پيام خواهد شد . كف ِ بعضی سالن ها موكت است و زمينش چاله ـ قلنبه ! خيلی جاها موكت ها جمع شده و جان می دهد برای ِ زمين خوردن و جانباز شدن در راه ِ فرهنگ .

كتاب های ِ سياسی ی ی ....... : پــَــر
غلط نكنم اين مملكت پيشترها چند تا آدم ِ سياسی نويس داشت . بعضی شان ژورناليست بودند ، بعضی تحليلگر بودند ، بعضی خاطراتشان را می نوشتند بعضی نقد ِ ساختاری می كردند و ... اما امسال انگار كه در بازی ِ كلاغ پر سوخته باشند ، خبری از هيچ كدام نبود . احتمالاً گرفتار ِ تاپ تاپ ِ خمير شده اند . از كتاب هايشان هم نشانی ديده نمی شد . فكر كنم سراغشان را بايد از شيشه ی ِ پنير گرفت .

اخلاق ِ ميوه فروش ها
اخلاق ِ بعضی ناشرها مثل ِ ميوه فروش ها است . جنس های ِ خوبشان را زير ِ پيشخان قايم می كنند . اولش كه از آنها می پرسی فلان كتاب را داريد ، می گويند نداريم . بعد كه ده ـ بيست هزار تومان خريد می كنيد ، پرده را بالا می زنند و از زير ِ ميز، كتابی را كه اول ِ كار سراغ گرفته بوديد به دستتان می دهند .

بچه ها مواظب باشيد !
عده ای از ناشران غرفه گرفته اند و پر كرده اند از كتاب های ِ ديگران ! خيلی كه هنر كرده باشند دو عنوان از كتاب های ِ چاپ ِ خودشان را هم برای ِ خالی نبودن ِ عريضه جا زده اند ؛ چون به جز اين دو عنوان اصلاً چيزی چاپ نكرده اند . معلوم نيست آنجا نمايشگاه ِ كتاب است يا نمايشگاه ِ كتابفروشی ؟ همچنين معلوم نيست انتشاراتی بايد كتاب چاپ كند يا اين كه كاغذ ِ دولتی بگيرد و به نرخ ِ آزاد بفروشد ؟
بعضی هم كه در پيدا كردن ِ سوراخ ِ دعا تخصص دارند ، تا سقف ِ غرفه را مفاتيح چيده اند و خودشان نشسته اند وسط ِ رساله ها . فقط چون محتوای ِ اين كتاب ها اكثراً در بيان ِ احكام ِ لواط و وطی و مجامعت با اسب ِ آبی و مورچه ی ِ بالدار است ، نگرانم يكوقت كتاب های ِ لبريز از تحريک ، دست به يكی كنند و بلای ِ خانمان سوزی بر سر ِ فروشنده بياورند .

۱۳۸۸ اردیبهشت ۲۱, دوشنبه

تجزيه كن و تفرقه بينداز

با اين كه سال ها از فتح ِ افغانستان به دست ِ ارتش ِ آمريكا و نظارت ِ اين ابرقدرت بر امور ِ پاكستان می گذرد، هنوز اين دو كشور ِ آسيايی كانون ِ توليد ِ خشونت ِ مذهبی و فرقه ای اند . آمريكا می كوشد از راه های ِ گوناگون مدرنيسم و تجدد را به افغانستان و پاكستان وارد كند ، اما تا كنون به كاميابی زيادی نرسيده . اين دو جامعه در زمينه ی ِ پذيرش ِ ارزش های ِ غربی از خود مقاومت نشان داده اند و در نگاه ِ اول به نظر می رسد كه آمريكا اين مشكل را از انگلستان به ارث برده است .

اهل ِ سياست ، گزاره ی ِ " تفرقه بينداز و حكومت كن " را به استعمار ِ انگليس نسبت می دهند . شايد نادرست نباشد جمله ی ِ پايه ای بدين شكل برای ِ گزاره ی ِ بالا بيان كنيم : " تجزيه كن و تفرقه بينداز " .
هم افغانستان و هم پاكستان كشورهايی هستند كه از اقليم هايی بزرگتر (ايران و هندوستان ) جدا شده اند . اقليم هايی كه در طول ِ قرن ها به ويژه از نظرگاه ِ فرهنگی به تكامل ِ انداموار رسيده بودند . بريتانيا در زمان ِ محمد شاه ِ قاجار با توطئه و تهديد ِ نظامی افغانستان را از ايران جدا كرد و نزديک به صد سال بعد با استفاده از خيانت ِ محمدعلی جناح به گاندی ، كشور ِ پاكستان را جعل و از پيكر ِ هندوستان سوا كرد (همچنان كه با دسيسه ای ديگر بنگلادش را ) . تجربه نشان داده است كه اين كشورهای ِ نو پديد به لحاظ ِ فرهنگی نه تنها هيچگاه به پايه ی ِ اقليم های ِ مادر (ايران و هندوستان ) نرسيدند بلكه پس از مدتی فرسنگ ها از آنها عقب افتادند ؛ برای ِ نمونه سنجش ِ چندی و چونی ِ آفرينش ِ انديشه ، ادبيات ، فرهنگ و هنر در كشورهای ِ ايران و افغانستان و نيز هندوستان و پاكستان گويای ِ اين واقعيت است . ايران با وجود ِ اسلام زدگی و گرفتاری در چنبره ی ِ استبداد همچنان در ميدان ِ فرهنگ پيشگام است و پيشروترين كتاب های ِ پارسی زبان را توليد و ترجمه می كند (نسبت به افغانستان و تاجيكستان و ديگر پارسی گويان ِ منطقه) . زبان ِ پارسی صد سال است كه در ايران ِ پس از مشروطه جهش كرده و فراباليده ؛ نيرومند و غنی شده و در زمينه ی ِ شعر ِ نو ، رمان ، داستان ِ كوتاه ، نمايشنامه ، فيلمنامه ، ترانه ، ترجمه و پژوهش آثار ِ گرانسنگی پديد آورده است . هندوستان هم كه از هر نظر از جمله فرهنگ بر پاكستان برتری دارد ؛ كافی ست فلسفه ، ادبيات و سينمای ِ اين دو كشور را با هم مقايسه كنيم .

تجزيه ، مقدمه ی ِ تفرقه ميان ِ ايرانيان و افغان هايی شد كه روزگاری خود ايرانی بودند . هنگامی كه افغانستان از ايران جدا شد به جهت ِ بی تدبيری ِ پادشاهان ِ قاجار از محروم ترين بخش های ِ ايران بود . استعمار ِ پير از ناخشنودی ِ مردمان ِ آن خطه سوء استفاده كرد و آنان را به ظاهر مستقل كرد . افغان ها از وضع ِ تازه شادمان شدند ، در حالی كه نمی دانستند تجزيه و ايزوله شدن ِ سرزمينی محروم نه تنها واپس ماندگی و محروميت ِ آن را رفع نمی كند كه دوچندانش می سازد . افغانستان (و نيز پاكستان) از آنجا كه پاره های ِ جدا شده ی ِ دو ارگانيسم هستند تا امروز به تعادل و بالندگی ِ فرهنگی نرسيده اند و در هردوی ِ آنها گرايش های ِ نامتوازن و ناهنجار ديده می شود . هردوی ِ اين كشورها تا كنون در بازخوانی و تغيير ِ سنت های ِ ناپسند و واپس نگهدارنده و رهايی از دايره ی ِ‌بسته ی ِ جزم انديشی ناكام بوده اند . اگر افغانستان و پاكستان از اقليم ِ مادری جدا نشده بودند در پرتو ِ فرهنگ ِ برتر ِ ايران و هند روزگار ِ بهتری داشتند . هميشه در يک اقليم ، فرهنگ ِ برتر از فرهنگ ِ فروتر دستگيری می كند و آن را بالا می كشد . به بيان ِ ديگر در يک واحد ِ جغرافيايی تراوش ِ مداوم ِ آگاهی از جايگاه ِ بلندتر به جايگاه ِ پايين تر ، به همگن شدن ِ فرهنگ آن سرزمين ياری می رساند .

با اين همه غربی ها گويا اين واقعيت را خوش نمی دارند و از آن پشتيبانی نمی كنند . آن ها هنوز نسبت به سياست ِ ديرين ِ انگلستان نظر ِ مثبت دارند چرا كه می دانند پهناوری ِ خاک و ميزان ِ جمعيت ِ يک كشور با قدرت يافتن و امكان ِ به عظمت رسيدن ِ آن سرزمين ، نسبت ِ مستقيم دارد . درست است كه كشورهای ِ پهناور همگی قدرتمند نيستند اما اكثر ِ كشورهای ِ قوی قلمرویی بزرگ دارند و از آن مهمتر سرزمين های ِ نيرومند اما كم وسعت همواره در خطر و ضربه پذيرند . رقيبان و دشمنان ِ كشورهای ِ كوچک ولی نيرومند و آباد در تبليغاتشان كوچكی ِ خاک را دليل ِ حقارت آن كشورها می گيرند و از اين نقطه ضعف در مناسبات ِ سياسی استفاده می كنند (نمونه اش موضع ِ رقيبان و دشمنان ِ اسراييل نسبت به اين كشور ِ كم وسعت ) . بنابراين از آنجا كه قدرت های ِ جهانی خواهان ِ تضعيف ِ رقيبان ِ بالفعل و بالقوه هستند از تجزيه ی ِ‌ چنين سرزمين هايی استقبال می كنند . فروپاشی ِ شوروی و نيز تجزيه ی ِ يوگسلاوی دو نمونه از اين رويكرد در دوران ِ اخير هستند . اما از سوی ِ ديگر رويداد ِ تجزيه به جنگ های ِ قومی و پاگرفتن ِ جنبش های ِ افراطی ، ضد مدرن و ايدئولوژيک می‌انجامد و مردم ِ اين سرزمين ها را در حالت ِ خشم و تهاجم قرار می دهد .

اگر روزگاری قدرتمندان با تجزيه ی ِ سرزمين های ِ ديگر، فرهنگ های ِ بزرگ و نيرومند را پاره پاره كردند ، امروز بايد نگران ِ سر برآوردن ِ خرده فرهنگ های ِ حقير و خونخوار باشند !


سرانگشت




۱۳۸۸ اردیبهشت ۱۷, پنجشنبه

نوسان ِ تكراری ميان ِ اميد ِ واهی و شكست و سرخوردگی

اهل ِ كنايه می گويند در جهنم مارهايی هست كه از ترس ِ شان آدمی به اژدها پناه می برد و بنده می گويم از هرچيزی نبايد به هر چيزی پناه برد . از چاله نبايد به چاه افتاد و آزموده ی ِ خوش خط و خال را دوباره آزمود . اتفاق ِ قابل ِ توجهی كه در انتخابات ِ دوره ی ِ قبل ِ رياست ِ جمهوری ِ ايران افتاد اين بود كه تعدادی از نخبگان و روشنفكران ِ ايران از ترس ِ احمدی نژاد (مار) به رفسنجانی (اژدها) پناه بردند . بيچاره ها خيال می كردند آن دستار به سر ،‌سپری است در برابر ِ اين تير ِ خلاص زن . خيال می كردند حمايت از هاشمی همچون ريختن ِ يک آفتابه آب است بر شعله های ِ توحش ِ اين سيستم ِ جهنمی . خلاصه در كوران ِ تبليغات و بوران ِ تهديدات، آنقدر ترسيده بودند كه حتا حافظه ی ِ‌ نزديک ِ شان را گم و گور كرده بودند .

برای ِ من به راستی مايه ی ِ تاسف بود كه در روزهای ِ نزديک به انتصابات می ديدم تنی چند از آشنايان ِ شهر ، ترسان و ناتوان به سوی ِ اردوگاه ِ رفسنجانی می دويدند . به خودفروش ها و معتقدان ِ نظام كاری ندارم ولی در ميان ِ دوندگان بودند كسانی كه از گام هايشان وحشت و ناچاری می باريد . كسانی كه زنجير ِ ظلم ِ حكومت چنان نحيفشان كرده بود كه حتا سايه ای بر زمين نمی انداختند .

اگر بخواهم بر اين آشفته حالی دنباله ای بنويسم نخست بايد بگويم كه جمهوری ِ اسلامی ِ‌ ايران ، حكومتی به تمامی پليسی ـ امنيتی است . اين ويژگی يعنی پليسی ـ امنيتی بودن از سويی بنيادین و از سوی ِ ديگر برخاسته از اوضاع ِ بيرونی است . بنيادین است چون حكومت، برآمده از انقلابی ايدئولوژيک است و بيشتر عناصر ِ جهان بينی اش را از اسلام ِ انقلابی و چپ روانه گرفته . بيرونی است چون حكومت در دعوای ِ به چنگ آوردن ِ قدرت با سازمان هايی مثل ِ مجاهدين ِ خلق ، حزب ِ توده ،‌چريک های ِ فدايی ِ خلق و ... رويارو بوده و در كشاكش با اين سازمان ها ،‌ خواسته و ناخواسته همشكل ِ آن ها شده است . از تک و پاتک های ِ همان گروه ها استفاده كرده و با نفی ِ آنان به اثبات ِ خود پرداخته است . سازمان های ِ مسلحی كه هم در درون ِ تشكيلات بر اساس ِ نگرش ِ پليسی ـ امنيتی اداره می شدند و هم بيرون از تشكيلات بر پايه ی ِ شيوه های ِ چريكی و اطلاعاتی رفتار می كردند .

درست است كه سران ِ جمهوری ِ اسلامی همگی ذهنيتی اطلاعاتی ـ امنيتی دارند اما آنكس كه تا كنون در تبديل ِ اين ذهنيت به عينيت بيش از بقيه موفق بوده ، بی گمان جز هاشمی ِ رفسنجانی نبوده است .
يادم هست چندی پس از مرگ ِ خمينی كه راست های ِ اسلامی قدرت را از چپ های ِ مسلمان گرفتند خيلی‌ از مردم نفس ِ آسوده ای كشيدند . مردمی كه به علت ِ حكومت ِ خمينی و آستان بوسانش از صبح تا ظهر با دفترچه ی ِ بسيج ِ اقتصادی در صف ِ كوپن ِ ارزاق بودند ، ظهر تا شب به جرم ِ بدحجابی و عدم ِ رعايت ِ شوونات ِ اسلامی در كميته های ِ‌ انقلاب كتک می خوردند و شب تا صبح با بمب و موشک های ِ صدام حسين پذيرايی می شدند . مردمی كه در حقيقت كيسه بوكس ِ خودی و بيگانه بودند . مردمی كه هزاران تن از فرزندانشان در تابستان ِ 67 اعدام شده بودند و در آن موقع خيال می كردند با كنار رفتن ِ چپ های ِ تندرو ، تندخو و بسته انديش (كه ميرحسين ِ موسوی يكی از آنها بود ) زندگی شان اندكی دلپذير و شيرين خواهد شد . اين اميد ِ واهی هنگامی به ياس و سرخوردگی كشيد كه در اواسط ِ دوران ِ هاشمی ، ايرانيان ، رانت خواری، اليگارشی ، دلال بازی و امنيتی شدن ِ كشور را ديدند . وزارت ِ اطلاعات در دوران ِ هاشمی به شكلی مخوف رشد كرد و در همه ی ِ عرصه ها وارد شد ؛ از هنر تا سياست و از سياست تا اقتصاد . وزارت ِ اطلاعات ، در فيلم ها سرمايه گذاری كرد ، شركت های ِ تجاری تاسيس كرد ، كنترل و سانسور را سازماندهی كرد ، دگرانديشان را در داخل و خارج از بين برد ، ثروت ِ سرمايه داران را با پرونده سازی بالا كشيد ، انديشمندان را سركوب كرد ، جلوی ِ تشكيل ِ سنديكاها و نهاد های ِ مردمی را گرفت ،‌ در برابر ِ هر جريان ِ اصيل ، يک جريان ِ موازی به وجود آورد ،‌در پروژه های ِ اقتصادی در همه جای ِ جهان سرمايه گذاری كرد ، بی ضابطگی ، رابطه بازی و بی‌قانونی‌ را در همه جا حكمفرما كرد و ...
عملكرد ِ امنيت خانه ی ِ جمهوری ِ اسلامی را در دوران ِ رفسنجانی می توان در يک عبارت خلاصه كرد : مال اندوزی برای ِ جنايت و جنايت برای ِ مال اندوزی .

در چنين حال و هوايی بود كه زمزمه ی ِ دموكراسی خواهی و قانون گرايی ِ خاتمی و اصلاح طلبان بلند شد . حرف ِ تازه ای بر زبان آمد . دوباره كورسوی ِ اميد در ميان ِ‌ مردم پيدا شد ، غافل از اين كه قانون ِ اساسی ِ جمهوری ِ اسلامی ، قانونی استبدادی ، عقب مانده و پُر ابهام است و احيای‌ ِ چنين قانونی يعنی ‌تسلط ِ احكام ِ برگرفته از شرع و قدرت يافتن ِ‌ شخص ِ رهبر ! دموكراسی خواهی ِ خاتمی شكست خورد زيرا قانون گرايی اش نقيض ِ آن بود ؛ و باز ظهور ِ شكست و سرخوردگی در ميان ِ مردم !
ترفند های ِ امنيتی اين بار پوپوليسم ِ احمدی نژاد را تجويز كرد . عوامفريبی ِ احمدی نژاد باز كفه را به سمت ِ اميد ِ واهی سنگين كرد و بعد از چهار سال دوباره ... شكست و سرخوردگی !


سرانگشت





۱۳۸۸ اردیبهشت ۱۵, سه‌شنبه

توبه

گرچه يک زنبيل خواهم مملو از ليموی ِ سكس
طبع ِ من بگرفت سردی نزد ِ اسكيموی ِ سكس

من كه بودم چون پلنگی در مصاف ِ مادگان
اندک اندک آب رفتم تا شدم پيشوی ِ سكس

مثل ِ ميمون مانده ام در حسرت ِ يک نارگيل
همچو آدم رانده گشتم آخر از مينوی ِ سكس

كو الاغ ِ حضرت ِ داوود هنگام ِ‌ طرب ؟
يا كجا موش ِ محمد جـَسته در سيلوی ِ سكس ؟

دوست دارم چون سليمان همبر ِ بلقيسكان
روی ِ قاليچه : تاتاپ تاپ(!) شانه بر گيسوی ِ سكس !

من رطب می خواهم و نخلی ستبر و بارور
چاه ِ آبی بهر ِ غسل و شستن ِ زيلوی ِ سكس

صدر ِ اسلام ايده آل ِ مُسلم آيا اين نبود :
غارت و يک حلقه چاه و دزدی ِ نيكوی ِ سكس ؟!

بارالاها ! توبه كردم من ، مسلمان می‌شوم !
تا دوباره بازگردد پيش ِ من نيروی ِ سكس


سرانگشت

۱۳۸۸ اردیبهشت ۱۴, دوشنبه

همراهی با ننگ

زندگی در زير ِ استبداد ، انسان ها را ذليل و چاپلوس و دو رو می كند . آنچه از انسان ِ استبداد زده باقی می ماند ، حقارت و بی شخصيتی است و آنچه از او می گريزد شرف و آزادگی . احمق هايی كه از استبداد دفاع می كنند و حتا به آن تقدس می بخشند ، هرگز اين نكته را نمی فهمند .

اوضاع ِ روزنامه ها در ايران ِ امروز واقعاً مضحک است ؛ فرقی نمی كند كيهان ِ جنايتكاران باشد يا روزنامه ی ِ اصلاح طلبان ؛ تكليف ِ نشريه های ِ وابسته به تير ِ خلاص زن هم كه روشن است . همه گوش خوابانده اند كه خامنه ای سخن چرانی كند تا به طرف ِ انبـُر خيز بردارند و از ميان ِ خروارها زباله ، تكه ای را كه به نفعشان است بردارند و تيتر كنند . اگر خامنه ای به اصلاح طلبان ِ حكومتی گوشه ای بزند فوراً اصول گرايان آن را به اندازه ی ِ گرز می كنند و توی ِ سر ِ رقيب می كوبند . اوضاع ِ اصلاح طلبان از حريف هم مسخره تر است . آنان گرچه در مخالفت با رهبر ژست می گيرند ولی به مناسبت و بی مناسبت به ولايت ِ او چنگ می زنند ! مثلاً امروز (14 ارديبهشت 88) روزنامه ی ِ اعتماد با ذوق و شوق از مخالفت خامنه ای با تصميم ِ احمدی نژاد نوشته . تصميمی كه بنابر آن ناندانی ِ محمدی ِ ريشهری تخته می شد و سازمان ِ حج و زيارت زير ِ نظر ِ رحيم مشايی و سازمان ِ ميراث ِ فرهنگی قرار می گرفت . معلوم است سوزانده شدن ِ ماتحت ِ احمدی نژاد آنقدر به اصلاح طلبان حال داده كه ننگ ِ همراهی با ريشهری را به جان خريده اند ؛ ريشهری ، يعنی همان وزير ِ اطلاعات ِ دوره ی ِ خمينی و قاتل ِ ده ها هزار جوان ِ ايرانی .


سرانگشت
پی نگاشته : كروبی هم در تاريخ ِ 12 ارديبهشت ِ 88 در مطبوعات ِ اصلاح طلب خطاب به حسين ِ شريعتمداری بازجو و شكنجه گر ِ اوين و البته با حفظ ِ سمت ، سردبير ِ روزنامه ی ِ كيهان (!) نوشته : " ... حجت تمام كنم تا بدانيد كه اين بار نه با سعيدی ِ سيرجانی كه با مهدی ِ كروبی سخن می گوييد كه كارنامه ی ِ نيم قرن مبارزه ی ِ سياسی ِ او و پدر و خانواده اش در راه ِ انقلاب و نظام روشن است ... "
من در جواب ِ كروبی می گويم كه تو نه تنها سعيدی ِ سيرجانی نيستی كه پشم ِ خايه ی ِ او هم نيستی !

۱۳۸۸ اردیبهشت ۱۲, شنبه

هزاران دل آرا

لحظه ای كه خبر ِ اعدام ِ " دل آرا دارابی " را شنيدم ، ناخودآگاه به ياد ِ ماجرای ِ اعدام ِ ناتمام ِ داستايوفسكی افتادم . حكم ِ اعدامی كه با عفونامه ی ِ حكومتی ملغی‌ شد و يكی از بزرگترين نويسندگان ِ دنيا را به جهان آورد . اقبال ِ داستايوفسكی و بيشتر از او بخت ِ مردمان ِ جهان و نيز آيندگان بلند بود كه عفونامه پيش از فرمان ِ چكاندن ِ ماشه به جوخه ی ِ اعدام رسيد، چرا كه متاسفانه در بسياری از موارد ِ مشابه ، يا گوسفندی از بهشت نمی رسد يا با تاخير می رسد .

برای ِ من كه مجازات ِ اعدام را برنمی تابم ، كشتن ِ دل آرا دارابی ـ چه بی گناه ، چه با گناه ـ ادامه ی ِ اجرای ِ مُشتی قانون ِ وحشيانه ی ِ سامی است در يک مملكت ِ عقب مانده ی ِ اسلامی . دنباله ی ِ بی اعتنايی و بی حرمتی ِ جمهوری ِ اسلامی است به هرآنچه خواست و تلاش ِ جمعی و مدنی نام دارد . ارجمند ندانستن ِ جان ِ انسان و جنون ِ آدمكشی در ميان ِ قبيله نشينانی است كه به آشاميدن ِ خون معتاد شده اند . برآوردن ِ كام ِ " انتقام " است كه گويا اغلب از "بخشايش" لذتناک تر است ! ... اما سوال ِ بزرگ هنوز برجاست : آيا از نشخوار ِ ماخوليای ِ حمورابی گشايشی در كار ِ فردای ِ بشر پيدا می شود ؟

دل آرا در سال های ِ زندان در هنر ِ نقاشی از خود استعدادی ناب نشان داد و شايد اگر در بيست و سه سالگی رشته ی ِ زندگی اش قيچی نمی شد ، بعدها جهان ِ هنر ، نقاش ِ توانايی به خود می ديد . نگارگری كه امكان داشت با آميزه ای از رنگهايش افقی تازه تر پيش ِ روی ِ ما بگشايد . نقاشی كه دور نبود سايه ـ روشن های ِ درون و بيرون ِ ما را پيش ِ چشمان ِ مان هاشور بزند و دست ِ كم يک پله عميق تر از پيش ما را بر جای بگذارد . اعدام در ذات ِ خود شنيع است به ويژه در مورد ِ كسی كه جرم را قبل از سن ِ قانونی انجام داده است . هستنده ای را به ديار ِ بی بازگشت می فرستد و امكان هرگونه اصلاح و فرصت ِ هرگونه جبران را از ميان می برد . اعدام از قتل پليد تر است زيرا نه يكبار كه هزار بار كشتن است . هر انسان، اتفاقی يگانه ، موجودی منحصر به فرد و حادثه ای تكرار ناشدنی است . جهل ِ مركب است كه از ميان رفتن ِ موجودی يكه را با از ميان بردن ِ موجود ِ منحصر به فرد ِ ديگری (آنهم با خشونت ِ بسيار بيشتر ) درمان كنيم و التيام بخشيم . آيا اين كار چيزی جز دامن زدن به تباهی و ارضای ِ حس ِ انتقام ِ بدوی است ؟

آنان كه از آستانه ی ِ مرگ گذشتند به جهان ِ زندگان بازنخواهند گشت ؛ دل آرا و هزاران هزار دل آرای ِ ديگر كه در اين نكبت سرای ِ اسلام زده، نشكفته تلف شدند از جمله قربانيان ِ اين نگرش ِ شومند . شايد اگر مغز ِ ما اينهمه آكنده از خرافات ِ مذهبی نبود ، محال بودن ِ اعاده ی ِ معدوم را می فهميديم و ژرفای ِ اين بيت ِ خيام را كه :
می خور كه هزار بار بيشت گفتم
باز آمدنت نيست ، چو رفتی ، رفتی !

يا حسرت ِ برآمده از محال ِ اين رباعی اش را :

ای كاش كه جای ِ آرميدن بودی
يا اين ره ِ دور را رسيدن بودی
كاش از پی ِ صدهزار سال از دل ِ خاک
چون سبزه اميد ِ بردميدن بودی !


سرانگشت

رضا فاضلی


او اهل ِ سوگنامه خواندن نبود و من هم اين كار را دوست ندارم . فاضلی از خوی ِ پهلوانان بهره ای داشت و بنابر اسطوره ها ، جانمايه ی ِ وجود ِ پهلوان " شرف " و " افتخار " است . فاضلی در ديار ِ غربت گوهر ِ نخست را سخت مراقب بود و دومی را سرانجام به دست آورد . اگرچه به گفته ی ِ داريوش ِ مهرجويی ( كه در ساختن ِ " الماس ِ 33 " فاضلی افزون بر همكاری ، با او همياری كرد ) در سينما " دوست داشت در یک تجربه ی ِ متفاوت شركت كند " و " از آن فضا[ی ِ تجاری] بيرون بيايد" ، اما فرصت دست نداد تا از حوزه ی ِ فيلم های ِ تجاری به در آيد و پا به حيطه ی ِ سينمای ِ انديشمندانه بگذارد (1) . او در عالم ِ سينما به اوج ِ افتخار نرسيد ، شايد چون زياده از حد خودش بود و ستاره ی ِ فيلم های ِ تجاری نشد ، احتمالاً چون در رشته ی ِ فلسفه ی ِ اديان دانش آموخته شده بود ! بخت هم ياری اش نكرد ؛ حتا فيلم هايی كه برای ِ كارگردان های ِ مهم بازی كرد جزء آثار ِ بزرگ ِ سازندگانشان نبود ( برای ِ مثال : الماس ِ 33 (مهرجويی ) ، شب ِ فرشتگان (فريدون ِ گـُـله ) ، سفر ِ سنگ (مسعود ِ كيميايی ) ) . اما درباره ی ِ فاضلی آنچه برای ِ من ستايش انگيز است دگرشدگی ِ شگفت ِ اوست از هنرپيشه ی ِ فيلم های ِ تجاری به مبارزی روشنگر و توانا .

رضا فاضلی پس از انقلاب، ايران را ترک كرد . او راه ِ خود را به سوی ِ بيداری از ميان ِ سيل ِ مصيبت باز كرد . در به دری ، رويارويی با مرگ ، انفجار ِ كتابفروشی ِ او در لندن به دست ِ تروريست های ِ جمهوری ِ اسلامی و در نتيجه كشته شدن ِ پسر ِ بی گناهش بيژن ، مرگ ِ دختر ِ جوانسالش و ... هيچكدام در اراده ی ِ پولادين ِ او خللی وارد نكرد . فاضلی قلندری قدرتمند و با اراده بود . در نهايت ِ سختی ، هيچ نشانی از عجز نداشت . اندام و هيبتش ، منش و رفتار و صدايش ، قدرت و سربلندی را منتقل می كرد . با محافظه كاری و لاپوشانی نسبتی نداشت . تند زبان و رک بود . برنامه های ِ تلويزيونی اش به خصوص در ميان ِ مردم ِ كوچه و بازار بينندگان ِ پر و پا قرصی داشت . او استاد ِ ديالوگ های ِ كوچه ـ بازار بود و شگفتا كه به همين زبان مخاطبانش را به تفكر در اساسی ترين مسايل ِ هستی دعوت می كرد و در كارش موفق بود . كتاب خواندن و خرد گرايی را تشويق می كرد و مخاطب را به بازخوانی ِ رسوبات ِ اعتقادی اش وا می داشت . از اسلام و خرافاتش بيزار بود . در واقع هوشمندی ، جسارت و آزادگی اش او را ـ كسی را كه از طبقه ی ِ مذهبی برخاسته بود ـ به نقد ِ همه جانبه ی ِ باورهای ِ گذشته اش كشانده بود . باعث شده بود تا پستی و درنده خويی ِ مذهب را متوجه شود و فرسنگ ها از بسياری مدعيان ِ قديم و جديد پيش بيفتد .
او با زبان ِ مردم ، ‌مردم را به بازنگری در اعتقادات ِ اسلامی ِ شان فرا می خواند . از آنان می خواست قرآن را به زبان ِ پارسی بخوانند و اگر محتوايش را مطابق ِ خرد يافتند ، دين ِ اسلام را برگزينند . رضا فاضلی بخشی از جنبش ِ بزرگ و اصيلی‌ بود كه در ايران با علی ِ دشتی و " بيست و سه سال" اش در نقد ِ اسلام آغاز شد . اين مبارزه ی ِ فرهنگی را كسانی چون : منوچهر ِ جمالی ، شجاع الدين ِ شفا ، مسعود ِ انصاری ، علی ِ مير فطروس ، هومر آبراميان ، فرود ِ فولادوند ، بهرام ِ مشيری ، هوشنگ ِ معين زاده ، سياوش ِ اوستا ، پری ِ صفاری و ... عمق و گسترش دادند و هركدام بر اساس ِ توانايی ِ فكری و دانشی ِِ خود به لايه ای از جامعه روشنايی بخشيدند .
رضا فاضلی گوهر ِ "شرف " را افزون بر فردی ، جمعی نيز ارزيابی می كرد . در پيكار ِ دشوارش برای ِ "شرافت" آن را نه تنها برای ِ خود كه برای ِ هموطنانش هم می خواست . برای ِ همين با انديشه ای می جنگيد كه هزار و چهارصد سال شرافت ِ ايرانيان را لگدمال كرده است . با سخت كوشی ِ كارگری درستكار ، سنگ روی ِ سنگ می گذاشت تا در ساختن ِ شرافت ِ ايرانی سهمی داشته باشد .

امروز كه از رضا فاضلی جز يادی بر جای نمانده است ، خاطره ی ِ پهلوانی را گرامی می دارم كه در راه ِ روشنگری ِ مردمش به بلندای ِ "افتخار " رسيد .


سرانگشت

1 ـ داريوش ِ مهرجويی و جامعه ی ِ پر تضاد ِ ايران (مصاحبه ) / مجله ی ِ گزارش ِ فيلم / شماره ی ِ 97 / 15 آبان ِ 1376 / ص 13