%5B1%5D.jpg)
ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده از مشهورترین نمایشنامه های ِ فردریک دورنمات است . ماجرای ِ نمایش در شهر ِ گولن یکی از شهرستان های ِ فقیر در اروپای ِ بعد از جنگ ِ جهانی می گذرد .کلارا زاخاناسیان زن ِ سالخورده و بسیار ثروتمندی است که پس از سال ها دوری در میان ِ استقبال ِ همشهریان و صاحب منصبان ِ شهر ، با عده ای از محافظان و کارپردازانش وارد ِ زادگاه ِ کوچک ِ خود می شود . مردم که نداری آنها را جان به لب کرده از این ورود ِ غیر ِ منتظره شادمانند . امیدوارند ثروت ِ بانوی ِ سالخورده، روزگار ِ کسادشان را پایان دهد ؛ کارخانه های ِ ورشکسته را بازگشایی کند و اوضاع ِ آشفته را به سامان رساند .
پس از ورود ِ کلارا شهروندان در میدان ِ شهر گرد می آیند و امیدوارانه چشم به دهان ِ او می دوزند . کلارا در سخنرانی اش به مردم می گوید که هدف ِ او از بازگشت به گولن خریدن ِ "عدالت" از آنهاست ؛ می گوید با ثروتی که از شوهرش به ارث برده، می خواهد عدالت را برای ِ خودش بخرد . بعد می افزاید که حاضر است مبلغ ِ کلانی را میان ِ تک تک ِ مردم ِ شهر بخشش کند به شرط ِ آن که یک نفر حاضر شود آلفرد ایل ، معشوق ِ سابق ِ او را بکشد !
مردم از شنیدن ِ این سخن بر آشفته و متعجب می شوند . آلفرد، همشهری ِ خوب ِ آنهاست ؛ مغازه دار ِ متین و خوش برخوردی است که در فعالیت های ِ اجتماعی حضور دارد ؛ حتا شهردار برای ِ جانشینی ِ خود او را پیشنهاد کرده است .
اگرچه بانوی ِ سالخورده برگه های ِ مستندی دارد که نشان می دهد آلفرد در سال های ِ جوانی به عشق ِ او خیانت کرده، در دادگاه با تراشیدن ِ شاهدانی دروغگو ، با پرداخت ِ رشوه و انکار ِ فرزند ِ نامشروعشان ، علیه ِ او به پیروزی رسیده و در نتیجه زن ِ جوان را کوتاه زمانی در دام ِ روسپیگری انداخته است، در مقابل ، مردم معتقدند مجازات ِ دادگرانه ی ِ چنین بزهی، هرچه باشد ، مرگ نیست . همان ساعت، شهردار به نمایندگی از وجدان ِ همگانی نطق ِ پر شوری می کند و چنین کیفری را علی رغم ِ فقر ِ همشهریان ، مغایر با شان و فرهنگ ِ اروپاییان ِ متمدن می شمرد .
در گام ِ نخست خواسته ی ِ بانوی ِ سالخورده از سوی ِ مردم بی پاسخ می ماند اما او شکیبایی پیشه می کند و در شهر ماندگار می شود . کم کم پیشنهاد ِ ثروت ِ هنگفت در تقابل با فقر ِ عمومی، وسوسه ای می شود و در همشهریان می گیرد . آنها از مغازه های ِ شهر ـ از جمله فروشگاه ِ آلفرد ایل ! ـ کالاهای ِ نسیه و غیر ِ لازم بر می دارند به این امید که به زودی نقدینه ی ِ بزرگی به دست خواهند آورند و بدهی شان را خواهند پرداخت ! آلفرد ایل خواسته ی ِ پنهان ِ مردم را از نشانه ها در می یابد و بر آن ها می خروشد؛ ولی گولنی ها اعتراضش را بی پایه می دانند در حالیکه در خلوت ِ خود از ته ِ دل آرزومندند دست ِ کارگشایی از آستین بیرون بیاید و آلفرد ایل را به قتل برساند . آلفرد سراسیمه به نزد ِ پلیس ، کشیش و شهردار می رود و از آن ها می خواهد با دستگیر کردن یا بیرون راندن ِ کلارا از شهر جلوی ِ پیشروی ِ سایه ی ِ مرگ را در زندگی ِ او بگیرند . اما هرکدام از آنان به ترفندی آلفرد را از سر باز می کنند ؛ یکی، مرد ِ پریشان را به رفتن از شهر و دیگری او را به خودکشی فرا می خواند ! آلفرد ایل به خانه باز می گردد و خود را زندانی می کند . وی پس از پشت ِ سر گذاردن ِ یک دوره ی ِ جهنمی و پر عذاب و رنج ، سرانجام بر هراس ِ مرگ چیره می شود . در دوزخ ِ درون ِ خود می سوزد و ققنوس وار سر از خاکستر ِ خویش برمی آورد . اکنون دیگر آلفرد نه حاضر به خودکشی است و نه می پذیرد که شهر را ترک کند ؛ "شهر" اگر می خواهد ثروتمند شود خودش باید زحمت ِ از میان برداشتن ِ آلفرد را بپذیرد . سرانجام تلقین و وسوسه کار ِ خود را می کند . مردم ِ شهر دادگاهی تشکیل می دهند . آلفرد ایل را محاکمه و اعدام می کنند . پس از اجرای ِ حکم ،کلارا چکی با مبلغی هنگفت پیش ِ پای ِ شهردار می اندازد ؛ جسد ِ معشوقش را در تابوت می گذارد و به سوی ِ آرامگاه ِ باشکوهی می برد که قبلاً برایش ساخته است .
از نگاه ِ من ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده درباره ی ِ ستایش ِ فرد و سرزنش ِ جمع است . بر پایه ی ِ جهان بینی ِ این نمایش ، فرد در تنهایی ِ خود، امکان ِ به کمال رسیدن دارد . کلارا زاخانسیان زنی تنهاست که اراده ی ِ خود را بر یک شهر چیره می کند . آلفرد ایل در تنهایی ِ خود بر یکی از ژرف ترین و دیرینه ترین هراس های ِ آدمی یعنی ترس از مرگ پیروز می شود . جالب این که مردم ِ شهر گولن نیز علی رغم ِ تمایلشان به مرگ ِ آلفرد، هیچ کدام حاضر نیستند بار ِ جنایت را به تنهایی بر دوش بگیرند. جنایتی که هم فرد را سعادتمند می کند و هم جامعه را . گویا فقر و پریشان روزگاری کافی نبود تا هویت و فردیت ِ مردم ِ گولن را بیالاید؛ چرا که حتا برخی در عالم ِ مستی و راستی نزد ِ آلفرد ایل رفتند و پیشنهاد ِ بانوی ِ سالخورده را رذیلانه دانستند .
در نمایش ِ ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده هر اندازه که " فرد " در برابر خواهش و وسوسه، خویشتن دار است ، " جامعه " دوچندان ساز و هوسباز است . زیاده خواهی در حوزه ی ِ جمع نه تنها مهار نمی شود بلکه آماس می کند و افسار پاره می کند . گویی در بستر ِ روح ِ جمعی ، آدم ها یکان یکان ، فرکانس ِ نیازهای ِ پوچ و دروغین را تقویت می کنند و در نهایت از آن صدایی گوشخراش می سازند . آز و نیاز گلوله برفی ِ کوچکی است که در میان ِ افراد ِ جامعه می غلتد و اندک اندک به شکل ِ بهمنی ویرانگر در می آید . در این نمایشنامه کاری که انسان های ِ آزمند به تنهایی حاضر به انجامش نیستند ، جامعه به آسانی و در قالب ِ یک محاکمه ی ِ آبرومند به فرجام می رساند . ( و چه زیبا و از یاد نرفتنی بود صحنه ی ِ طولانی و نفس گیر ِ سیگار کشیدن ِ آلفرد ایل پیش از اعدام )
از سوی ِ دیگر ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده هجویه ای است بر زندگی ِ مصرفی و نیز بر هجوم ِ نیازهای ِ کاذب . " وارستگی " همان فضیلت ِ گمشده ای است که از نگر ِ دورنمات در مورد ِ جماعت صورت نمی بندد . دورنمات حتا "فقر" را احساسی جمعی می شمرد . احساسی که در ربط و نسبت با وضعیت ِ دیگران در فرد ایجاد می شود .
همچنین نویسنده نشان می دهد که معیار ِ عدالت را قدرت ِ سرمایه مشخص می کند . مرگ ِ آلفرد ایل نه برپایه ی ِ قانون بود ، نه بر اساس ِ سنت ؛ بلکه معیاری نوظهور بود که بانوی ِ سالخورده برای ِ تحقق ِ دادگری تعیین کرد .
با این همه هیچ کس در شهر ِ گولن به اندازه ی ِ کلارا عاشق ِ آلفرد ایل نبود . اگرچه او نه با عشق که با همزادش ـ نفرت ـ به سراغ ِ معشوق ِ خویش آمده بود . با خاطری مجروح ، درونی دردمند و غمبار، دست و پایی آهنین و مصنوعی و آن روی ِ سکه ی ِ عشق ! ... عاشق ، معشوق را با خود خواهد برد ؛ چه زنده به اکسیر ِ عشق و چه مرده به ریسمان ِ نفرت .
سرانگشت
پس از ورود ِ کلارا شهروندان در میدان ِ شهر گرد می آیند و امیدوارانه چشم به دهان ِ او می دوزند . کلارا در سخنرانی اش به مردم می گوید که هدف ِ او از بازگشت به گولن خریدن ِ "عدالت" از آنهاست ؛ می گوید با ثروتی که از شوهرش به ارث برده، می خواهد عدالت را برای ِ خودش بخرد . بعد می افزاید که حاضر است مبلغ ِ کلانی را میان ِ تک تک ِ مردم ِ شهر بخشش کند به شرط ِ آن که یک نفر حاضر شود آلفرد ایل ، معشوق ِ سابق ِ او را بکشد !
مردم از شنیدن ِ این سخن بر آشفته و متعجب می شوند . آلفرد، همشهری ِ خوب ِ آنهاست ؛ مغازه دار ِ متین و خوش برخوردی است که در فعالیت های ِ اجتماعی حضور دارد ؛ حتا شهردار برای ِ جانشینی ِ خود او را پیشنهاد کرده است .
اگرچه بانوی ِ سالخورده برگه های ِ مستندی دارد که نشان می دهد آلفرد در سال های ِ جوانی به عشق ِ او خیانت کرده، در دادگاه با تراشیدن ِ شاهدانی دروغگو ، با پرداخت ِ رشوه و انکار ِ فرزند ِ نامشروعشان ، علیه ِ او به پیروزی رسیده و در نتیجه زن ِ جوان را کوتاه زمانی در دام ِ روسپیگری انداخته است، در مقابل ، مردم معتقدند مجازات ِ دادگرانه ی ِ چنین بزهی، هرچه باشد ، مرگ نیست . همان ساعت، شهردار به نمایندگی از وجدان ِ همگانی نطق ِ پر شوری می کند و چنین کیفری را علی رغم ِ فقر ِ همشهریان ، مغایر با شان و فرهنگ ِ اروپاییان ِ متمدن می شمرد .
در گام ِ نخست خواسته ی ِ بانوی ِ سالخورده از سوی ِ مردم بی پاسخ می ماند اما او شکیبایی پیشه می کند و در شهر ماندگار می شود . کم کم پیشنهاد ِ ثروت ِ هنگفت در تقابل با فقر ِ عمومی، وسوسه ای می شود و در همشهریان می گیرد . آنها از مغازه های ِ شهر ـ از جمله فروشگاه ِ آلفرد ایل ! ـ کالاهای ِ نسیه و غیر ِ لازم بر می دارند به این امید که به زودی نقدینه ی ِ بزرگی به دست خواهند آورند و بدهی شان را خواهند پرداخت ! آلفرد ایل خواسته ی ِ پنهان ِ مردم را از نشانه ها در می یابد و بر آن ها می خروشد؛ ولی گولنی ها اعتراضش را بی پایه می دانند در حالیکه در خلوت ِ خود از ته ِ دل آرزومندند دست ِ کارگشایی از آستین بیرون بیاید و آلفرد ایل را به قتل برساند . آلفرد سراسیمه به نزد ِ پلیس ، کشیش و شهردار می رود و از آن ها می خواهد با دستگیر کردن یا بیرون راندن ِ کلارا از شهر جلوی ِ پیشروی ِ سایه ی ِ مرگ را در زندگی ِ او بگیرند . اما هرکدام از آنان به ترفندی آلفرد را از سر باز می کنند ؛ یکی، مرد ِ پریشان را به رفتن از شهر و دیگری او را به خودکشی فرا می خواند ! آلفرد ایل به خانه باز می گردد و خود را زندانی می کند . وی پس از پشت ِ سر گذاردن ِ یک دوره ی ِ جهنمی و پر عذاب و رنج ، سرانجام بر هراس ِ مرگ چیره می شود . در دوزخ ِ درون ِ خود می سوزد و ققنوس وار سر از خاکستر ِ خویش برمی آورد . اکنون دیگر آلفرد نه حاضر به خودکشی است و نه می پذیرد که شهر را ترک کند ؛ "شهر" اگر می خواهد ثروتمند شود خودش باید زحمت ِ از میان برداشتن ِ آلفرد را بپذیرد . سرانجام تلقین و وسوسه کار ِ خود را می کند . مردم ِ شهر دادگاهی تشکیل می دهند . آلفرد ایل را محاکمه و اعدام می کنند . پس از اجرای ِ حکم ،کلارا چکی با مبلغی هنگفت پیش ِ پای ِ شهردار می اندازد ؛ جسد ِ معشوقش را در تابوت می گذارد و به سوی ِ آرامگاه ِ باشکوهی می برد که قبلاً برایش ساخته است .
از نگاه ِ من ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده درباره ی ِ ستایش ِ فرد و سرزنش ِ جمع است . بر پایه ی ِ جهان بینی ِ این نمایش ، فرد در تنهایی ِ خود، امکان ِ به کمال رسیدن دارد . کلارا زاخانسیان زنی تنهاست که اراده ی ِ خود را بر یک شهر چیره می کند . آلفرد ایل در تنهایی ِ خود بر یکی از ژرف ترین و دیرینه ترین هراس های ِ آدمی یعنی ترس از مرگ پیروز می شود . جالب این که مردم ِ شهر گولن نیز علی رغم ِ تمایلشان به مرگ ِ آلفرد، هیچ کدام حاضر نیستند بار ِ جنایت را به تنهایی بر دوش بگیرند. جنایتی که هم فرد را سعادتمند می کند و هم جامعه را . گویا فقر و پریشان روزگاری کافی نبود تا هویت و فردیت ِ مردم ِ گولن را بیالاید؛ چرا که حتا برخی در عالم ِ مستی و راستی نزد ِ آلفرد ایل رفتند و پیشنهاد ِ بانوی ِ سالخورده را رذیلانه دانستند .
در نمایش ِ ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده هر اندازه که " فرد " در برابر خواهش و وسوسه، خویشتن دار است ، " جامعه " دوچندان ساز و هوسباز است . زیاده خواهی در حوزه ی ِ جمع نه تنها مهار نمی شود بلکه آماس می کند و افسار پاره می کند . گویی در بستر ِ روح ِ جمعی ، آدم ها یکان یکان ، فرکانس ِ نیازهای ِ پوچ و دروغین را تقویت می کنند و در نهایت از آن صدایی گوشخراش می سازند . آز و نیاز گلوله برفی ِ کوچکی است که در میان ِ افراد ِ جامعه می غلتد و اندک اندک به شکل ِ بهمنی ویرانگر در می آید . در این نمایشنامه کاری که انسان های ِ آزمند به تنهایی حاضر به انجامش نیستند ، جامعه به آسانی و در قالب ِ یک محاکمه ی ِ آبرومند به فرجام می رساند . ( و چه زیبا و از یاد نرفتنی بود صحنه ی ِ طولانی و نفس گیر ِ سیگار کشیدن ِ آلفرد ایل پیش از اعدام )
از سوی ِ دیگر ملاقات ِ بانوی ِ سالخورده هجویه ای است بر زندگی ِ مصرفی و نیز بر هجوم ِ نیازهای ِ کاذب . " وارستگی " همان فضیلت ِ گمشده ای است که از نگر ِ دورنمات در مورد ِ جماعت صورت نمی بندد . دورنمات حتا "فقر" را احساسی جمعی می شمرد . احساسی که در ربط و نسبت با وضعیت ِ دیگران در فرد ایجاد می شود .
همچنین نویسنده نشان می دهد که معیار ِ عدالت را قدرت ِ سرمایه مشخص می کند . مرگ ِ آلفرد ایل نه برپایه ی ِ قانون بود ، نه بر اساس ِ سنت ؛ بلکه معیاری نوظهور بود که بانوی ِ سالخورده برای ِ تحقق ِ دادگری تعیین کرد .
با این همه هیچ کس در شهر ِ گولن به اندازه ی ِ کلارا عاشق ِ آلفرد ایل نبود . اگرچه او نه با عشق که با همزادش ـ نفرت ـ به سراغ ِ معشوق ِ خویش آمده بود . با خاطری مجروح ، درونی دردمند و غمبار، دست و پایی آهنین و مصنوعی و آن روی ِ سکه ی ِ عشق ! ... عاشق ، معشوق را با خود خواهد برد ؛ چه زنده به اکسیر ِ عشق و چه مرده به ریسمان ِ نفرت .
سرانگشت
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر