او اهل ِ سوگنامه خواندن نبود و من هم اين كار را دوست ندارم . فاضلی از خوی ِ پهلوانان بهره ای داشت و بنابر اسطوره ها ، جانمايه ی ِ وجود ِ پهلوان " شرف " و " افتخار " است . فاضلی در ديار ِ غربت گوهر ِ نخست را سخت مراقب بود و دومی را سرانجام به دست آورد . اگرچه به گفته ی ِ داريوش ِ مهرجويی ( كه در ساختن ِ " الماس ِ 33 " فاضلی افزون بر همكاری ، با او همياری كرد ) در سينما " دوست داشت در یک تجربه ی ِ متفاوت شركت كند " و " از آن فضا[ی ِ تجاری] بيرون بيايد" ، اما فرصت دست نداد تا از حوزه ی ِ فيلم های ِ تجاری به در آيد و پا به حيطه ی ِ سينمای ِ انديشمندانه بگذارد (1) . او در عالم ِ سينما به اوج ِ افتخار نرسيد ، شايد چون زياده از حد خودش بود و ستاره ی ِ فيلم های ِ تجاری نشد ، احتمالاً چون در رشته ی ِ فلسفه ی ِ اديان دانش آموخته شده بود ! بخت هم ياری اش نكرد ؛ حتا فيلم هايی كه برای ِ كارگردان های ِ مهم بازی كرد جزء آثار ِ بزرگ ِ سازندگانشان نبود ( برای ِ مثال : الماس ِ 33 (مهرجويی ) ، شب ِ فرشتگان (فريدون ِ گـُـله ) ، سفر ِ سنگ (مسعود ِ كيميايی ) ) . اما درباره ی ِ فاضلی آنچه برای ِ من ستايش انگيز است دگرشدگی ِ شگفت ِ اوست از هنرپيشه ی ِ فيلم های ِ تجاری به مبارزی روشنگر و توانا .
رضا فاضلی پس از انقلاب، ايران را ترک كرد . او راه ِ خود را به سوی ِ بيداری از ميان ِ سيل ِ مصيبت باز كرد . در به دری ، رويارويی با مرگ ، انفجار ِ كتابفروشی ِ او در لندن به دست ِ تروريست های ِ جمهوری ِ اسلامی و در نتيجه كشته شدن ِ پسر ِ بی گناهش بيژن ، مرگ ِ دختر ِ جوانسالش و ... هيچكدام در اراده ی ِ پولادين ِ او خللی وارد نكرد . فاضلی قلندری قدرتمند و با اراده بود . در نهايت ِ سختی ، هيچ نشانی از عجز نداشت . اندام و هيبتش ، منش و رفتار و صدايش ، قدرت و سربلندی را منتقل می كرد . با محافظه كاری و لاپوشانی نسبتی نداشت . تند زبان و رک بود . برنامه های ِ تلويزيونی اش به خصوص در ميان ِ مردم ِ كوچه و بازار بينندگان ِ پر و پا قرصی داشت . او استاد ِ ديالوگ های ِ كوچه ـ بازار بود و شگفتا كه به همين زبان مخاطبانش را به تفكر در اساسی ترين مسايل ِ هستی دعوت می كرد و در كارش موفق بود . كتاب خواندن و خرد گرايی را تشويق می كرد و مخاطب را به بازخوانی ِ رسوبات ِ اعتقادی اش وا می داشت . از اسلام و خرافاتش بيزار بود . در واقع هوشمندی ، جسارت و آزادگی اش او را ـ كسی را كه از طبقه ی ِ مذهبی برخاسته بود ـ به نقد ِ همه جانبه ی ِ باورهای ِ گذشته اش كشانده بود . باعث شده بود تا پستی و درنده خويی ِ مذهب را متوجه شود و فرسنگ ها از بسياری مدعيان ِ قديم و جديد پيش بيفتد .
او با زبان ِ مردم ، مردم را به بازنگری در اعتقادات ِ اسلامی ِ شان فرا می خواند . از آنان می خواست قرآن را به زبان ِ پارسی بخوانند و اگر محتوايش را مطابق ِ خرد يافتند ، دين ِ اسلام را برگزينند . رضا فاضلی بخشی از جنبش ِ بزرگ و اصيلی بود كه در ايران با علی ِ دشتی و " بيست و سه سال" اش در نقد ِ اسلام آغاز شد . اين مبارزه ی ِ فرهنگی را كسانی چون : منوچهر ِ جمالی ، شجاع الدين ِ شفا ، مسعود ِ انصاری ، علی ِ مير فطروس ، هومر آبراميان ، فرود ِ فولادوند ، بهرام ِ مشيری ، هوشنگ ِ معين زاده ، سياوش ِ اوستا ، پری ِ صفاری و ... عمق و گسترش دادند و هركدام بر اساس ِ توانايی ِ فكری و دانشی ِِ خود به لايه ای از جامعه روشنايی بخشيدند .
رضا فاضلی گوهر ِ "شرف " را افزون بر فردی ، جمعی نيز ارزيابی می كرد . در پيكار ِ دشوارش برای ِ "شرافت" آن را نه تنها برای ِ خود كه برای ِ هموطنانش هم می خواست . برای ِ همين با انديشه ای می جنگيد كه هزار و چهارصد سال شرافت ِ ايرانيان را لگدمال كرده است . با سخت كوشی ِ كارگری درستكار ، سنگ روی ِ سنگ می گذاشت تا در ساختن ِ شرافت ِ ايرانی سهمی داشته باشد .
امروز كه از رضا فاضلی جز يادی بر جای نمانده است ، خاطره ی ِ پهلوانی را گرامی می دارم كه در راه ِ روشنگری ِ مردمش به بلندای ِ "افتخار " رسيد .
سرانگشت
1 ـ داريوش ِ مهرجويی و جامعه ی ِ پر تضاد ِ ايران (مصاحبه ) / مجله ی ِ گزارش ِ فيلم / شماره ی ِ 97 / 15 آبان ِ 1376 / ص 13
رضا فاضلی پس از انقلاب، ايران را ترک كرد . او راه ِ خود را به سوی ِ بيداری از ميان ِ سيل ِ مصيبت باز كرد . در به دری ، رويارويی با مرگ ، انفجار ِ كتابفروشی ِ او در لندن به دست ِ تروريست های ِ جمهوری ِ اسلامی و در نتيجه كشته شدن ِ پسر ِ بی گناهش بيژن ، مرگ ِ دختر ِ جوانسالش و ... هيچكدام در اراده ی ِ پولادين ِ او خللی وارد نكرد . فاضلی قلندری قدرتمند و با اراده بود . در نهايت ِ سختی ، هيچ نشانی از عجز نداشت . اندام و هيبتش ، منش و رفتار و صدايش ، قدرت و سربلندی را منتقل می كرد . با محافظه كاری و لاپوشانی نسبتی نداشت . تند زبان و رک بود . برنامه های ِ تلويزيونی اش به خصوص در ميان ِ مردم ِ كوچه و بازار بينندگان ِ پر و پا قرصی داشت . او استاد ِ ديالوگ های ِ كوچه ـ بازار بود و شگفتا كه به همين زبان مخاطبانش را به تفكر در اساسی ترين مسايل ِ هستی دعوت می كرد و در كارش موفق بود . كتاب خواندن و خرد گرايی را تشويق می كرد و مخاطب را به بازخوانی ِ رسوبات ِ اعتقادی اش وا می داشت . از اسلام و خرافاتش بيزار بود . در واقع هوشمندی ، جسارت و آزادگی اش او را ـ كسی را كه از طبقه ی ِ مذهبی برخاسته بود ـ به نقد ِ همه جانبه ی ِ باورهای ِ گذشته اش كشانده بود . باعث شده بود تا پستی و درنده خويی ِ مذهب را متوجه شود و فرسنگ ها از بسياری مدعيان ِ قديم و جديد پيش بيفتد .
او با زبان ِ مردم ، مردم را به بازنگری در اعتقادات ِ اسلامی ِ شان فرا می خواند . از آنان می خواست قرآن را به زبان ِ پارسی بخوانند و اگر محتوايش را مطابق ِ خرد يافتند ، دين ِ اسلام را برگزينند . رضا فاضلی بخشی از جنبش ِ بزرگ و اصيلی بود كه در ايران با علی ِ دشتی و " بيست و سه سال" اش در نقد ِ اسلام آغاز شد . اين مبارزه ی ِ فرهنگی را كسانی چون : منوچهر ِ جمالی ، شجاع الدين ِ شفا ، مسعود ِ انصاری ، علی ِ مير فطروس ، هومر آبراميان ، فرود ِ فولادوند ، بهرام ِ مشيری ، هوشنگ ِ معين زاده ، سياوش ِ اوستا ، پری ِ صفاری و ... عمق و گسترش دادند و هركدام بر اساس ِ توانايی ِ فكری و دانشی ِِ خود به لايه ای از جامعه روشنايی بخشيدند .
رضا فاضلی گوهر ِ "شرف " را افزون بر فردی ، جمعی نيز ارزيابی می كرد . در پيكار ِ دشوارش برای ِ "شرافت" آن را نه تنها برای ِ خود كه برای ِ هموطنانش هم می خواست . برای ِ همين با انديشه ای می جنگيد كه هزار و چهارصد سال شرافت ِ ايرانيان را لگدمال كرده است . با سخت كوشی ِ كارگری درستكار ، سنگ روی ِ سنگ می گذاشت تا در ساختن ِ شرافت ِ ايرانی سهمی داشته باشد .
امروز كه از رضا فاضلی جز يادی بر جای نمانده است ، خاطره ی ِ پهلوانی را گرامی می دارم كه در راه ِ روشنگری ِ مردمش به بلندای ِ "افتخار " رسيد .
سرانگشت
1 ـ داريوش ِ مهرجويی و جامعه ی ِ پر تضاد ِ ايران (مصاحبه ) / مجله ی ِ گزارش ِ فيلم / شماره ی ِ 97 / 15 آبان ِ 1376 / ص 13
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر