چند روز ِ پیش از رسانه های ِ اپوزوسیون ترانه ای شنیدم به نام ِ "سرود ِ آزادی" . آهنگش را فرید ِ فرجاد ساخته و شعرش را بیژن ِ سمندر سروده بود . بعد از شنیدن ِ این چکامه ، بیش از پیش پی بردم که هنوز بزرگترین مشکل ِ فرزندان ِ فردوسی و سعدی ، مهمی به نام ِ " زبان ِ فارسی " است ! ما نه تنها از فرهنگ ِ ایران بلکه از زبان ِ فارسی هم شناخت ِ ژرفی نداریم . بیشتر ِ ما ، حتا اگر شاعر و نویسنده ایم ، زبان ِ فارسی را عمیق و درست نیاموخته ایم و در آفریده هایمان غلط های ِ دبستانی دیده می شود . در این سی سال اپوزوسیون ِ جمهوری ِ اسلامی در همه ی ِ شاخه هایش کمتر توانسته حماسه ای بسراید که همراه با بیان ِ آرمان ها ، زبان ِ درست و گویایی نیز داشته باشد . وقتی سرودهای ِ امروز را با سال ِ پنجاه و هفت مقایسه می کنیم در می یابیم که معرفت ِ زبانی و سلیقه ی ِ مبارزان ِ ما تا چه اندازه دچار ِ فروکاستگی شده است . نمونه اش شعر ِ کم مایه و سست ِ "یار ِ دبستانی" که معلوم نیست چرا و چگونه مقبول ِ خاطر ِ دانشجویان ِ ایرانی شده است . سرودی که به ویژه در دوره ای، نماد ِ جنبش های ِ آزادیخواهانه و ضد ِ استبدادی ِ ایران بود و بارها به طور ِ دسته جمعی در گردهمایی ها خوانده شد . یار ِ دبستانی بدون ِ این که نشانی از والایی و زیبایی داشته باشد، می خواهد به جنگ ِ فرومایگی و زشتی ِ جمهوری ِ اسلامی برود . از سوی ِ دیگر چون دیدگاه ها و خواسته هایش را به شکل ِ رادیکال و بنیادین اعلام نمی کند و بین ِ خود و آنچه مورد ِ اعتراض ِ اوست، مرز ِ روشنی نمی کشد، به آسانی به وسیله ی ِ طرف ِ مقابل (حکومت) مصادره و لوث می شود . خود ِ من بارها این سرود را از صدا و سیمای ِ جمهوری ِ اسلامی شنیده ام .
اما بپردازم به "سرود ِ آزادی" ؛ این سروده یک بند ِ تکرارشونده دارد که اتفاقاً بیشترین مشکلش به همان بند برمی گردد . بند ِ تکرارشونده چنین است : " ایران هرگز نخواهد مُرد (2بار) ... تن تن ما همه همچون گُرد " !
در مورد ِ عبارت ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " ، نکته ای شایان ِ نوشتن است . اگر اشتباه نکنم نخستین بار این سخن ِ ناپخته را شادروان شاپور ِ بختیار پس از فتنه ی ِ خمینی بیان کرد و آن را در برون مرز ، شعار ِ حزب ِ سیاسی اش قرار داد . در همان هنگام دانشورانی که از رابطه ی ِ زبان و روان، آگاه بودند به بختیار گوشزد کردند که برای ِ مبارزی میهن دوست، برازنده نیست چنین شعاری پیشه کند . آنان به درستی گفتند که از دیدگاه ِ روان شناسی ، در جان و روان ِ شنونده ، دو عبارت ِ به ظاهر همسان که یکی در وجه ِ مثبت و دیگری در وجه ِ منفی بیان می شود ، دو طنین ِ جداگانه می یابد . جمله ای که از همنشینی ِ وجه ِ مثبت ِ واژه ها ساخته شده در جان ِ شنونده تاثیر ِ اثباتی ، سازنده ، غرورانگیز ، امیدبخش و حماسی دارد و هم معنای ِ دیگرش که با وجه ِ منفی ِ فعل ها و کلمات درست شده است ، گاه ِ خلاف ِ این هُنایش (تاثیر) را بر مخاطب می گذارد . برای ِ نمونه هنگامی که به دوستمان می گوییم " شما تندرست هستید " ، سلامت را درباره ی ِ او اثبات کرده و روح ِ تندرستی را در او دمیده ایم ، اما وقتی می گوییم " شما بیمار نیستید " تنها بیماری را از دوستمان سلب کرده ایم . این دو جمله اگرچه ظاهراً به یک معنا هستند اما دو احساس ِ گوناگون را در شنونده برمی انگیزند زیرا که در لایه ی ِ تفسیر با هم تفاوت دارند . در مورد ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " نیز داوری به همین گونه است . بنابراین به جای ِ این عبارت که از ترکیب ِ وجه ِ منفی ِ واژه ها (هرگز ، نخواهد ، مرد ) ساخته شده، سزاوار است گفته شود : ایران همیشه زنده خواهد بود ... شوربختانه بختیار به پند ِ دانایان گوش نداد .
امروز پس از سی سال از آن گفت و گوها و روشنگری ها باز می بینیم که عبارت ِ ناپخته ی ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " در سروده ای میهنی به کار می رود و این بار متاسفانه از سوی ِ یک شاعر و نه سیاستمدار ! انگار در این سی سال جناب ِ سمندر خواب بوده و هیچ کدام از نقدها را نشنیده و نخوانده . شاپور ِ بختیار هرچه بود در زبان و ادبیات ِ فارسی ادعایی نمی داشت و فرنام ِ "شاعر" را یدک نمی کشید . چنین لغزش هایی شاید از او پذیرفته آید اما از بیژن ِ سمندر، هرگز پذیرفته نیست . شاعری که در برابر ِ تاریخ ِ زیسته اش مسوول نیست چگونه می تواند سرود ِ آزادی ِ میهنش را بسراید ؟
حالا می رسیم به مصراع ِ دوم ِ این بند ؛ " تن تن ما همه همچون گرد " . حقا که از این پریشان تر و بی معناتر نمی توان سخن گفت ! منظور از "تن تن " چیست ؟ آیا مقصود تن به تن و یکایک است ؟ شعر که چنین چیزی نشان نمی دهد . ناتوانی ِ شاعر ،افاده ی ِ هر معنایی را ناممکن ( و در همان حال "ممکن" !!) کرده . من اولین بار که این مصراع را شنیدم به یاد ماجراهای ِ تن تن ، میلو و البته شخص ِ شخیص ِ کاپیتان هادوک افتادم !
دیگر آن که چرا شاعر گفته ما همچون گُرد (دلاور و پهلوان) هستیم و نگفته ما گُرد هستیم ؟ آیا شبیه بودن به دلاوران هنر و امتیاز است یا پهلوان بودن ؟ بر فرض که از این خطاها چشم پوشی کردیم ؛ جناب ِ حماسه پرداز ! "فعلِ" جمله را چه کردید ؟ نوش ِ جان فرمودید ؟! نکند آن را به قرینه ی ِ لفظی یا معنوی ِ " نخواهد مُرد " حذف کردید ؟!
در جایی از سرود ، سراینده دشمنان ِ ایران را به "جغد" ماننده می کند و نشان می دهد با فرهنگ ِ ایران ِ باستان که خواهان ِ بازگشت به آن است ، آشنا نیست . نخستین و بنیادی ترین خویشکاری ِ هر حماسه سرا آشنایی با اسطوره های ِ میهن ِ خود است . او باید داستان های ِ کهن و نمادهای ِ باستانی ِ سرزمین ِ خود را به نیکی بشناسد و به درستی به کار برد . حماسه پرداز چاره ای ندارد مگر دانایی ِ بسیار ژرف و همه سویه نسبت به فرهنگی که نمایندگی اش می کند . باید پرسید بیژن ِ سمندر در این سروده، فرهنگ ِ ایران ِ اسلامی را نمایندگی می کند یا ایران ِ باستان ؟ با توجه به واژه هایی چون "فر" ، "اهریمن " و به ویژه با توجه به رویگردانی ِ اپوزوسیون ِ سکولار از اسلام ، او می خواهد فرهنگ ِ ایران ِ باستان را نمایندگی کند که به دلیل ِ بی دانشی شکست می خورد...اپوزوسیونی که نمادهای ِ ایرانی را از سمبل های ِ سامی بازنمی شناسد چگونه می خواهد ایرانی نو را بنیاد بگذارد ؟
جغد همان طور که پیشتر نوشتم در ایران ِ باستان نماد ِ خجستگی و خوش یُمنی بوده که پس از حمله ی ِ اعراب صد و هشتاد درجه تغییر ِ ماهیت داده و به نماد ِ ویرانگری و شومی تبدیل شده است . روشن است که اقوام ِ غالب ، نخست بنمایه های ِ فرهنگی ِ مغلوبان را دگردیس می کنند تا آنان را از کیستی (هویت) تهی کنند و ادامه ی ِ چیرگی ِ شان را ممکن سازند .
بررسی ِ "سرود ِ آزادی" را همین جا پایان می دهم و به بخش های ِ دیگرش نمی پردازم ،چرا که تا همین مرحله ، ناشی گری های ِ پیشگفته آن را از ارزش ِ نقد شدن تهی کرده است. سخن ِ پایانی این که پیشنهاد می کنم بر روی ِ همین آهنگ چامه ای نغز و استوار سروده شود تا میهن یارانی که در این آشفته بازار از اندکی ذوق و شناخت ِ زبانی بهره مندند، به سروده های ِ سست و تُنُک مایه پناهنده نشوند .
سرانگشت
اما بپردازم به "سرود ِ آزادی" ؛ این سروده یک بند ِ تکرارشونده دارد که اتفاقاً بیشترین مشکلش به همان بند برمی گردد . بند ِ تکرارشونده چنین است : " ایران هرگز نخواهد مُرد (2بار) ... تن تن ما همه همچون گُرد " !
در مورد ِ عبارت ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " ، نکته ای شایان ِ نوشتن است . اگر اشتباه نکنم نخستین بار این سخن ِ ناپخته را شادروان شاپور ِ بختیار پس از فتنه ی ِ خمینی بیان کرد و آن را در برون مرز ، شعار ِ حزب ِ سیاسی اش قرار داد . در همان هنگام دانشورانی که از رابطه ی ِ زبان و روان، آگاه بودند به بختیار گوشزد کردند که برای ِ مبارزی میهن دوست، برازنده نیست چنین شعاری پیشه کند . آنان به درستی گفتند که از دیدگاه ِ روان شناسی ، در جان و روان ِ شنونده ، دو عبارت ِ به ظاهر همسان که یکی در وجه ِ مثبت و دیگری در وجه ِ منفی بیان می شود ، دو طنین ِ جداگانه می یابد . جمله ای که از همنشینی ِ وجه ِ مثبت ِ واژه ها ساخته شده در جان ِ شنونده تاثیر ِ اثباتی ، سازنده ، غرورانگیز ، امیدبخش و حماسی دارد و هم معنای ِ دیگرش که با وجه ِ منفی ِ فعل ها و کلمات درست شده است ، گاه ِ خلاف ِ این هُنایش (تاثیر) را بر مخاطب می گذارد . برای ِ نمونه هنگامی که به دوستمان می گوییم " شما تندرست هستید " ، سلامت را درباره ی ِ او اثبات کرده و روح ِ تندرستی را در او دمیده ایم ، اما وقتی می گوییم " شما بیمار نیستید " تنها بیماری را از دوستمان سلب کرده ایم . این دو جمله اگرچه ظاهراً به یک معنا هستند اما دو احساس ِ گوناگون را در شنونده برمی انگیزند زیرا که در لایه ی ِ تفسیر با هم تفاوت دارند . در مورد ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " نیز داوری به همین گونه است . بنابراین به جای ِ این عبارت که از ترکیب ِ وجه ِ منفی ِ واژه ها (هرگز ، نخواهد ، مرد ) ساخته شده، سزاوار است گفته شود : ایران همیشه زنده خواهد بود ... شوربختانه بختیار به پند ِ دانایان گوش نداد .
امروز پس از سی سال از آن گفت و گوها و روشنگری ها باز می بینیم که عبارت ِ ناپخته ی ِ " ایران هرگز نخواهد مرد " در سروده ای میهنی به کار می رود و این بار متاسفانه از سوی ِ یک شاعر و نه سیاستمدار ! انگار در این سی سال جناب ِ سمندر خواب بوده و هیچ کدام از نقدها را نشنیده و نخوانده . شاپور ِ بختیار هرچه بود در زبان و ادبیات ِ فارسی ادعایی نمی داشت و فرنام ِ "شاعر" را یدک نمی کشید . چنین لغزش هایی شاید از او پذیرفته آید اما از بیژن ِ سمندر، هرگز پذیرفته نیست . شاعری که در برابر ِ تاریخ ِ زیسته اش مسوول نیست چگونه می تواند سرود ِ آزادی ِ میهنش را بسراید ؟
حالا می رسیم به مصراع ِ دوم ِ این بند ؛ " تن تن ما همه همچون گرد " . حقا که از این پریشان تر و بی معناتر نمی توان سخن گفت ! منظور از "تن تن " چیست ؟ آیا مقصود تن به تن و یکایک است ؟ شعر که چنین چیزی نشان نمی دهد . ناتوانی ِ شاعر ،افاده ی ِ هر معنایی را ناممکن ( و در همان حال "ممکن" !!) کرده . من اولین بار که این مصراع را شنیدم به یاد ماجراهای ِ تن تن ، میلو و البته شخص ِ شخیص ِ کاپیتان هادوک افتادم !
دیگر آن که چرا شاعر گفته ما همچون گُرد (دلاور و پهلوان) هستیم و نگفته ما گُرد هستیم ؟ آیا شبیه بودن به دلاوران هنر و امتیاز است یا پهلوان بودن ؟ بر فرض که از این خطاها چشم پوشی کردیم ؛ جناب ِ حماسه پرداز ! "فعلِ" جمله را چه کردید ؟ نوش ِ جان فرمودید ؟! نکند آن را به قرینه ی ِ لفظی یا معنوی ِ " نخواهد مُرد " حذف کردید ؟!
در جایی از سرود ، سراینده دشمنان ِ ایران را به "جغد" ماننده می کند و نشان می دهد با فرهنگ ِ ایران ِ باستان که خواهان ِ بازگشت به آن است ، آشنا نیست . نخستین و بنیادی ترین خویشکاری ِ هر حماسه سرا آشنایی با اسطوره های ِ میهن ِ خود است . او باید داستان های ِ کهن و نمادهای ِ باستانی ِ سرزمین ِ خود را به نیکی بشناسد و به درستی به کار برد . حماسه پرداز چاره ای ندارد مگر دانایی ِ بسیار ژرف و همه سویه نسبت به فرهنگی که نمایندگی اش می کند . باید پرسید بیژن ِ سمندر در این سروده، فرهنگ ِ ایران ِ اسلامی را نمایندگی می کند یا ایران ِ باستان ؟ با توجه به واژه هایی چون "فر" ، "اهریمن " و به ویژه با توجه به رویگردانی ِ اپوزوسیون ِ سکولار از اسلام ، او می خواهد فرهنگ ِ ایران ِ باستان را نمایندگی کند که به دلیل ِ بی دانشی شکست می خورد...اپوزوسیونی که نمادهای ِ ایرانی را از سمبل های ِ سامی بازنمی شناسد چگونه می خواهد ایرانی نو را بنیاد بگذارد ؟
جغد همان طور که پیشتر نوشتم در ایران ِ باستان نماد ِ خجستگی و خوش یُمنی بوده که پس از حمله ی ِ اعراب صد و هشتاد درجه تغییر ِ ماهیت داده و به نماد ِ ویرانگری و شومی تبدیل شده است . روشن است که اقوام ِ غالب ، نخست بنمایه های ِ فرهنگی ِ مغلوبان را دگردیس می کنند تا آنان را از کیستی (هویت) تهی کنند و ادامه ی ِ چیرگی ِ شان را ممکن سازند .
بررسی ِ "سرود ِ آزادی" را همین جا پایان می دهم و به بخش های ِ دیگرش نمی پردازم ،چرا که تا همین مرحله ، ناشی گری های ِ پیشگفته آن را از ارزش ِ نقد شدن تهی کرده است. سخن ِ پایانی این که پیشنهاد می کنم بر روی ِ همین آهنگ چامه ای نغز و استوار سروده شود تا میهن یارانی که در این آشفته بازار از اندکی ذوق و شناخت ِ زبانی بهره مندند، به سروده های ِ سست و تُنُک مایه پناهنده نشوند .
سرانگشت
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر