حكومت ِ اطلاعاتی ـ امنيتی ِ ايران ، مخملباف را چون درختی از ريشه درآورد و در خاک ِ بيگانه كاشت . اين تبعيد ِ خاكی و معنايی باعث شد هنرمندی كه به پُرباری نامدار بود ، در سال های ِ بعد نتواند آثار ِ كلانی بيافريند . در دهه ی ِ شصت مخملباف در تندكاری و زودنويسی زبانزد بود . انبوهی داستان ، فيلمنامه و يادداشت نوشته و چند كتاب به چاپ رسانده بود . هر سال يک فيلم ِ بلند ساخته و بر فرهنگ ِ مردمش تاثير ِ بسيار گذاشته بود . اما در دوره ی ِ سوم و بيرون از ايران ، در درازای ِ پانزده سال هفت فيلم ِ كوتاه و تنها چهار فيلم ِ بلند ساخت و يک پوشينه كتاب هم به چاپخانه فرستاد . ( در فهرست ِ كارهای ِ مستقل ِ مخملباف در سال های ِ اخير، فيلم ِ " شاعر ِ زباله ها " را به شمار نياوردم . اين فيلم را محمد ِ احمدی و محسن ِ مخملباف با هم ساخته اند و در ايران توقيف شده است ـ برگرفته از ماهنامه ی ِ فيلم /ش 399/ ص 114)
در دوران ِ سوم ِ هنری ، داوری های ِ مخملباف نسبی می بود و موضع گيری نمی كرد . اداره ی ِ اطلاعات و امنيت ، مخملباف را دچار ِ توهم ِ مهربان شدن كرده و نگاهش را بدان سو برده بود كه انسانيت يعنی محكوم نكردن ِ هيچ كس و به همه كس حق دادن ! به نظر ِ من مغلطه ای در اين ديدگاه نهفته است كه از نگاه ِ مخملباف پوشيده مانده ؛ صاحبان ِ اين پروژه می گويند : يا بايد انسان دوست بود و آدمی را كه عمل ِ خلاف ِ وجدان و اخلاق انجام داده محكوم نكرد ، يا بايد انسان دوست نبود و آدمی را كه عمل ِ‌خلاف ِ وجدان و اخلاق انجام داده ،محكوم كرد ! در صورتی كه می توان انسان دوست بود و عمل ِ خلاف ِ وجدان را محكوم كرد و نه الزاماً خود ِ شخص ِ ارتكاب كننده را . می توان انساندوست بود و به جای ِ گذاشتن ِ مجازات های ِ سخت برای ِ مجرم (چندان كه در دادگاه ها و احكام ِ اسلامی رواست ) ، فرايند ِ مجازات را به آموزش و اصلاح تبديل كرد .
جالب است كه حكومت ِ اسلامی از سويی در راه ِ ساختن ِ فيلم های ِ سياسی ـ اجتماعی ِ مخملباف ، راهبند می گذاشت و او را به سوی ِ سينمای ِ جشنواره پسند هُل می داد و از سوی ِ ديگر در جريده های ِ دريده اش ، فيلم های ِ روشنفكرانه را می كوبيد و ابتر می خواند ! آنان مخملباف را به سمت ِ تقليد از كيارستمی می كشاندند در حالی كه همزمان تاج ِ خاری هم بر سر ِ كيارستمی می گذاشتند . غير از مقاله های ِ سر تا پا ناسزا كه از اواخر ِ دهه ی ِ شصت ، بخش ِ رسانه ای ِ وزارت ِ اطلاعات چاپ می كرد ، حتماً به ياد داريد موقعی كه كيارستمی نخل ِ طلای ِ كن را گرفت به دليل ِ بوسه ی ِ اجباری و از روی ِ ادبش به گونه ی ِ كاترين دونوو ، كيهان و اذناب ِ آن چه الم شنگه ای به پا كردند . عربده ی ِ وا اسلاما سردادند و حكم ِ دستگيری و شلاق ِ هنرمند را صادر كردند ؛ حكم ِ دستگيری و شلاق ِ كسی كه بزرگترين افتخار ِ سينمايی را برای ِ ايران به دست آورده و هنر ِ ما را در جهان سربلند كرده بود . سرانجام كار ِ هياهو به جايی رسيد كه كيارستمی مخفيانه به ايران آمد و لابد از اين كه ماموران در فرودگاه ِ مهرآباد كت و بالش نكردند، از بخت ِ خود سپاسگزار بود !
فرج ِ سركوهی كه سال ها سردبير ِ آدينه و در دوره ی ِ خفقان ، يكی از كنشگران ِ راه ِ آزادی ِ انديشه و بيان در ايران بود ، در كتاب ِ خواندنی ِ " ياس و داس " به بررسی ِ بختك ِ بيست ساله ی ِ امنيتی ها بر زندگی ِ اهل ِ فرهنگ ِ ايران به ويژه دوره ی ِ رهبری ِ خامنه ای پرداخته است . سركوهی می نويسد :
"[ امنيتی ـ اطلاعاتی های ِ ايران ] از سقوط ِ بلوک ِ شرق نيز درس های ِ بسيار آموختند .
به اين نتيجه رسيده بودند كه ميان ِ حكومت ِ آنان و نظام های ِ حاكم بر بلوک ِ شرق ِ آن زمان مشابهت ها بسيار است . حكومت بر مبنای ِ ايدئولوژی ِ واحد ، رهبر ، حزب ِ واحد، و و و . هر دو نظام در نابودی و سركوب ِ سازمان های‌ِ سياسی ِ مخالف ، موافق بودند . درست يا نادرست به اين نتيجه رسيده بودند كه روشنفكران ِ مستقل و منفرد و منتقد در سقوط ِ حكومت های ِ بلوک ِ شرق نقش ِ مهمی داشتند . می گفتند كه روزنامه نويسان ، نويسندگان ، شاعران ، هنرمندان، استادان ِ مشهور ِ دانشگاه ، دانشمندان ِ معروف ، و و و و در غيبت ِ احزاب ِ سياسی ، در ميان ِ مردم و لايه های ِ تحصيل كرده ی ِ جامعه برد و نفوذ می يابند و آنگاه كه بحران ِ سياسی فرا می رسد می توانند نقش ِ مهمی ايفا كنند . نهاد ها و احزاب ِ سياسی ِ مستقل را سركوب كرده بودند و بر آن بودند تا روشنفكران ِ مستقل را ، كه بمب های ِ بالقوه می ناميدند ، خنثا كنند .
حذف ِ فيزيكی و حذف ِ فرهنگی را در دستور ِ روز گذاشتند . ابزارهای ِ حذف ِ فيزيكی قتل بود و زندان و شكنجه و خرد كردن ِ شخصيت . هدف ِ حذف ِ فرهنگی منزوی كردن و خنثاسازی ِ چهره های ِ فعال و مطرح بود . شيوه ها و ابزارهايی چون شايعه پراكنی ، بزرگ كردن ِ ضعف های واقعی يا ساختگی ِ افراد ، دشمنی درانداختن و بر كوره ی ِ اختلافات ِ داخلی و رقابت ِ بين ِ روشنفكران دميدن ، بی اعتبار كردن ، تهمت و افترا ، مصاحبه های ِ تلويزيونی ِ اجباری ، سانسور و تحميل ِ خودسانسوری ، جعل ِ چهره هايی كه با همان حرف های ِ روشنفكران ِ منتقد و مستقل به ميدان می آيند اما با دستگاه های ِ امنيتی يا با اين و آن جناح ارتباط دارند ، جعل ِ نهاد های ِ پنهانی ِ وابسته كه برنامه های ِ نهادهای ِ مستقل را مصادره می كنند يا نهادهايی كه فعاليت ِ محدود ِ غير ِ خودی ها را نيز رخصت می دهند اما كليد ها را در انحصار ِ حكومتيان نگه می دارند ، بی رنگ كردن ِ چهره های ِ مستقل با وارد كردن ِ آنان در برنامه ها و نهادهايی كه به اين يا آن راه با حكومت همراه است و و و را در حذف ِ فرهنگی به كار گرفتند . نظريه ی ِ تهاجم ِ فرهنگی دو دهه چراغ ِ راهنمای ِ استبداد ِ دينی ِ ايران بود و همه ی ِ امكانات ِ مملكت به خدمت گرفت . " (1)
بنابر نوشتار ِ سركوهی می توان نتيجه گرفت كه نيروی ِ امنيتی تصميم داشت بمب ِ بالقوه ای به نام محسن ِ مخملباف را خنثا كند . درست كه او دچار ِ بسياری از تنگناها ، پريشانی ها و مغالطه ی ِ مهربان سازی شده بود ، اما هنوز در ايران زندگی می كرد و ممكن بود در سال های ِ بعد خودش را پيدا كند و به روش ِ پيشين بازگردد. پس چگونه بايد از دست ِ اين بمب ِ بالقوه خلاص شد ؟ با تبعيد و فرستادنش به كشوری كه زير ِ نفوذ ِ ايران باشد . كشوری كه در آن آزادی ِ عمل كم و امكان ِ كنترل زياد باشد . از گواهی های ِ آينده چنين بر می آيد كه خانه كشی ِ مخملباف از ايران به افغانستان ، برنامه ريزی شده و با هماهنگی ِ وزارت ِ اطلاعات بوده است .
در سال های ِ نيمه ی ِ دهه ی ِ هفتاد، مخملباف فرزندان را برداشت و با خواهر زنش (كه حالا همسرش شده بود) به كابل كوچيد . در افغانستان افزون بر كتابخانه و پرورشگاه ، مدرسه ای هم باز كرد و به آموزش ِ كودكان ِ افغان پرداخت . محسن كه پدر ِ خوبی نداشت كوشيد برای ِ فرزندانش (سميرا ، ميثم و حنا ) بابای‌ِ خوبی باشد . به بچه ها و به همسرش درس ِ فيلمسازی داد ، برای ِ آنها فيلمنامه نوشت ، ساخته هايشان را تدوين كرد ، مشاور ِ هنریشان شد ، طرح های ِ خود را به دستشان داد و خلاصه خود را در افراد ِ خانواده اش تكثير كرد .
فيلم های ِ بعدی ِ مخملباف در افغانستان و تاجيكستان ساخته شد . او فكر می كرد در اين دو كشور كه به واقع پاره های ِ تن ِ ايران هستند ، از شرّ ِ اداره ی ِ اطلاعات و امنيت ِ جمهوری ِ اسلامی در امان خواهد بود . اما آينده نشان داد كه اشتباه می كرد .
محسن ِ مخملباف در افغانستان فيلمی به نام ِ "سفر ِ قندهار" ساخت كه به آسيب های ِ جنگ بر زندگی ِ مردم ِ ستمديده ی ِ آن سامان می پرداخت . پيش از ساختن ِ فيلم و به هنگام ِ انتخاب ِ بازيگران ، يک سياه پوست ِ آمريكايی همراه با ديگر داوطلبان به كارگردان مراجعه كرد . پختگی و ياريگری ِ مرد ِ سياه چرده باعث شد تا مخملباف نقشی مهم در فيلم به او بدهد . اين مرد كسی نبود جز داوود صلاح الدين تروريست ِ مسلمان ِ ساكن ِ ايران !
داوود صلاح الدين كيست ؟
داوود صلاح الدين همان كسی است كه در سال ِ 1980 ترسايی يک ايرانی ِ سلطنت طلب به نام ِ علی اكبر ِ طباطبايی را در آمريكا ترور كرد . او كه به وسيله ی ِ انجمن های ِ اسلامی ِ آمريكا به دين ِ اسلام گرويده و يارگيری شده بود ، از حكومت ِ خمينی پول گرفت تا يكی از كنشگران ِ مخالف را از پای در بياورد . داوود صلاح الدين بعد از قتل به كمک ِ عوامل ِ برونمرزی ِ جمهوری ِ اسلامی به ايران گريخت . حكومت ِ ايران از او پذيرايی كرد و خانه و زندگی و كار در اختيارش گذاشت .
سفر ِ قندهار سالها بعد از ترور ِ طباطبايی و در دوران ِ اصلاحات ساخته شد . در آن روزگار مطبوعات اندكی آزاد بودند و هنگامی كه دريافتند هنرپيشه ی ِ سفر ِ قندهار سابقه ی ِ تروريستی دارد به جد از كارگردان توضيح خواستند . مخملباف نامه ای نوشت و گفت به هنگام ِ ساخت ِ فيلم نمی دانسته كه داوود صلاح الدين پيشينه ی ِ آدمكشی دارد ،اما اگر می دانست باز هم به او نقش می داد و خوشحال می بود كه آن مرد زبان ِ خشونت را كنار گذاشته و به زبان ِ هنر روی آورده است . ( روشن است كه اين داوری نيک انديشانه بوده و محسن ِ مخملباف، قياس ِ به نفس كرده است . داوود صلاح الدين در آن هنگام در خدمت ِ سرويس ِ امنيتی ِ ايران بود ؛ امروز هم به احتمال ِ بسيار ،چنين است . به نظر نمی رسد كه صلاح الدين از گذشته ی ِ خود پشيمان شده باشد نشانه اش اين كه به گفته ی ِ همسر ِ لوينسون ـ مامور ِ اف بی آی كه در سال 1386 در كيش ناپديد شد ـ شوهرش در جزيره ی ِ كيش با شخصی به نام ِ داوود صلاح الدين ديدار كرده است ) .
در سالهای ِ اصلاحات مخملباف گهگاه به ايران می آمد . در برخی ديدارهای ِ جمعی ِ سران ِ حكومت حاضر می شد و در حضور ِ رهبر ِ حكومت تسبيح می انداخت ! در آن سالها فرزندانش باليدند و از آب و گل درآمدند . دخترانش به عرصه ی ِ فيلمسازی پا گذاشتند و چندين جايزه ی ِ جهانی گرفتند . پس از شكست ِ پروژه ی ِ اصلاحات خانواده ی ِ مخملباف به اروپا رفت و شهروندی ِ فرانسه را خواستار شد . با نزديک شدن ِ "انتخابات" ِ دهم ِ رياست جمهوری ِ ايران ، مخملباف در شمار ِ طرفداران ِ موسوی درآمد و به پويش ِ انتخاباتی ِ او پيوست . به خاطر دارم در نخستين ساعت های ِ 23 خرداد 88 از طريق ِ رسانه های ِ فارسی زبان ِ خارج از ايران اعلام كرد كه بر پايه ی ِ گزارش هايی كه از ايران به او داده اند موسوی قطعاً رييس جمهور ِ ايران شده است .
اما پس از كودتای ِ انتخاباتی و به ويژه پس از سركوب ِ وحشيانه ی ِ مردم در خيابان ها و قتل و شكنجه و تجاوز در بازداشتگاه های ِ حكومت ِ اسلامی ، مخملباف مانند ِ بسياری از ايرانيان تكان خورد . او كه مدتها خشم و خروشش را فرو خورده بود و در اثر ِ پروژه ی ِ مهربان سازی سعی‌می‌كرد موضع گيری های ِ سفت و سخت را از ياد ببرد ، به خود آمد و برای ِ نخستين بار عليه ِ خامنه ای و دستگاه ِ جنايتكارش صحبت كرد . بعد از مضحكه ی ِ پخش ِ دادگاه های ِ نمايشی از سيمای ِ جمهوری ِ اسلامی گفت : " اگر خامنه ای خودش را در اختيار ِ شكنجه گران ِ خودش قرار دهد پس از دو روز در تلويزيون ِ جمهوری ِ اسلامی برهنه عربی خواهد رقصيد ." به عنوان ِ هنرمندی سرشناس و يكی از كنشگران ِ جنبش ِ سبز دمی از كوشش باز نايستاد . در پارلمان ِ اروپا سخنرانی كرد و جنايت های ِ كودتاچيان را به گوش ِ جهانيان رسانيد . پس از آنكه فاجعه ی ِ تجاوزها در بازداشتگاه های ِ رژيم افشا شد ، اعلام كرد آماده است با قربانيان ِ اين ستم ِ بزرگ فيلم بسازد و در مصاحبه ای گفت :" تجاوز از اول در جمهوری ِ اسلامی وجود داشته ولی حالا برای ِ عموم رو شده " . ( در اين باره بايسته است از رضا علامه زاده ی ِ عزيز ياد كنم . او نخستين كسی بود كه فيلم هايی از قربانيان ِ تجاوز در زندان های ِ جمهوری ِ اسلامی ساخت و اين گواهان ِ گويا و مظلوم را در برابر ِ ديدگان ِ دنيا قرار داد ) .
توفان ِ پيشامدهای ِ ناگوار و بيداد ِ ظلم در ايران باعث شد تا مخملباف ِ عزيز كه چندی از اصل ِ خويش دور مانده بود ، ديگر بار روزگار ِ وصل ِ خود را بجويد و طلب كند . اميدوارم روزی او را در قامت ِ هنرمند ِ بزرگی بببينم كه شايسته ی ِ اوست .
سرانگشت
1 ـ ياس و داس (بيست سال روشنفكری و امنيتی ها) / فرج ِ سركوهی / نشر ِ بارن ، سوئد / چاپ ِ دوم ، فوريه ی ِ 2002 / صص 128 و 129
در دوران ِ سوم ِ هنری ، داوری های ِ مخملباف نسبی می بود و موضع گيری نمی كرد . اداره ی ِ اطلاعات و امنيت ، مخملباف را دچار ِ توهم ِ مهربان شدن كرده و نگاهش را بدان سو برده بود كه انسانيت يعنی محكوم نكردن ِ هيچ كس و به همه كس حق دادن ! به نظر ِ من مغلطه ای در اين ديدگاه نهفته است كه از نگاه ِ مخملباف پوشيده مانده ؛ صاحبان ِ اين پروژه می گويند : يا بايد انسان دوست بود و آدمی را كه عمل ِ خلاف ِ وجدان و اخلاق انجام داده محكوم نكرد ، يا بايد انسان دوست نبود و آدمی را كه عمل ِ‌خلاف ِ وجدان و اخلاق انجام داده ،محكوم كرد ! در صورتی كه می توان انسان دوست بود و عمل ِ خلاف ِ وجدان را محكوم كرد و نه الزاماً خود ِ شخص ِ ارتكاب كننده را . می توان انساندوست بود و به جای ِ گذاشتن ِ مجازات های ِ سخت برای ِ مجرم (چندان كه در دادگاه ها و احكام ِ اسلامی رواست ) ، فرايند ِ مجازات را به آموزش و اصلاح تبديل كرد .
جالب است كه حكومت ِ اسلامی از سويی در راه ِ ساختن ِ فيلم های ِ سياسی ـ اجتماعی ِ مخملباف ، راهبند می گذاشت و او را به سوی ِ سينمای ِ جشنواره پسند هُل می داد و از سوی ِ ديگر در جريده های ِ دريده اش ، فيلم های ِ روشنفكرانه را می كوبيد و ابتر می خواند ! آنان مخملباف را به سمت ِ تقليد از كيارستمی می كشاندند در حالی كه همزمان تاج ِ خاری هم بر سر ِ كيارستمی می گذاشتند . غير از مقاله های ِ سر تا پا ناسزا كه از اواخر ِ دهه ی ِ شصت ، بخش ِ رسانه ای ِ وزارت ِ اطلاعات چاپ می كرد ، حتماً به ياد داريد موقعی كه كيارستمی نخل ِ طلای ِ كن را گرفت به دليل ِ بوسه ی ِ اجباری و از روی ِ ادبش به گونه ی ِ كاترين دونوو ، كيهان و اذناب ِ آن چه الم شنگه ای به پا كردند . عربده ی ِ وا اسلاما سردادند و حكم ِ دستگيری و شلاق ِ هنرمند را صادر كردند ؛ حكم ِ دستگيری و شلاق ِ كسی كه بزرگترين افتخار ِ سينمايی را برای ِ ايران به دست آورده و هنر ِ ما را در جهان سربلند كرده بود . سرانجام كار ِ هياهو به جايی رسيد كه كيارستمی مخفيانه به ايران آمد و لابد از اين كه ماموران در فرودگاه ِ مهرآباد كت و بالش نكردند، از بخت ِ خود سپاسگزار بود !
فرج ِ سركوهی كه سال ها سردبير ِ آدينه و در دوره ی ِ خفقان ، يكی از كنشگران ِ راه ِ آزادی ِ انديشه و بيان در ايران بود ، در كتاب ِ خواندنی ِ " ياس و داس " به بررسی ِ بختك ِ بيست ساله ی ِ امنيتی ها بر زندگی ِ اهل ِ فرهنگ ِ ايران به ويژه دوره ی ِ رهبری ِ خامنه ای پرداخته است . سركوهی می نويسد :
"[ امنيتی ـ اطلاعاتی های ِ ايران ] از سقوط ِ بلوک ِ شرق نيز درس های ِ بسيار آموختند .
به اين نتيجه رسيده بودند كه ميان ِ حكومت ِ آنان و نظام های ِ حاكم بر بلوک ِ شرق ِ آن زمان مشابهت ها بسيار است . حكومت بر مبنای ِ ايدئولوژی ِ واحد ، رهبر ، حزب ِ واحد، و و و . هر دو نظام در نابودی و سركوب ِ سازمان های‌ِ سياسی ِ مخالف ، موافق بودند . درست يا نادرست به اين نتيجه رسيده بودند كه روشنفكران ِ مستقل و منفرد و منتقد در سقوط ِ حكومت های ِ بلوک ِ شرق نقش ِ مهمی داشتند . می گفتند كه روزنامه نويسان ، نويسندگان ، شاعران ، هنرمندان، استادان ِ مشهور ِ دانشگاه ، دانشمندان ِ معروف ، و و و و در غيبت ِ احزاب ِ سياسی ، در ميان ِ مردم و لايه های ِ تحصيل كرده ی ِ جامعه برد و نفوذ می يابند و آنگاه كه بحران ِ سياسی فرا می رسد می توانند نقش ِ مهمی ايفا كنند . نهاد ها و احزاب ِ سياسی ِ مستقل را سركوب كرده بودند و بر آن بودند تا روشنفكران ِ مستقل را ، كه بمب های ِ بالقوه می ناميدند ، خنثا كنند .
حذف ِ فيزيكی و حذف ِ فرهنگی را در دستور ِ روز گذاشتند . ابزارهای ِ حذف ِ فيزيكی قتل بود و زندان و شكنجه و خرد كردن ِ شخصيت . هدف ِ حذف ِ فرهنگی منزوی كردن و خنثاسازی ِ چهره های ِ فعال و مطرح بود . شيوه ها و ابزارهايی چون شايعه پراكنی ، بزرگ كردن ِ ضعف های واقعی يا ساختگی ِ افراد ، دشمنی درانداختن و بر كوره ی ِ اختلافات ِ داخلی و رقابت ِ بين ِ روشنفكران دميدن ، بی اعتبار كردن ، تهمت و افترا ، مصاحبه های ِ تلويزيونی ِ اجباری ، سانسور و تحميل ِ خودسانسوری ، جعل ِ چهره هايی كه با همان حرف های ِ روشنفكران ِ منتقد و مستقل به ميدان می آيند اما با دستگاه های ِ امنيتی يا با اين و آن جناح ارتباط دارند ، جعل ِ نهاد های ِ پنهانی ِ وابسته كه برنامه های ِ نهادهای ِ مستقل را مصادره می كنند يا نهادهايی كه فعاليت ِ محدود ِ غير ِ خودی ها را نيز رخصت می دهند اما كليد ها را در انحصار ِ حكومتيان نگه می دارند ، بی رنگ كردن ِ چهره های ِ مستقل با وارد كردن ِ آنان در برنامه ها و نهادهايی كه به اين يا آن راه با حكومت همراه است و و و را در حذف ِ فرهنگی به كار گرفتند . نظريه ی ِ تهاجم ِ فرهنگی دو دهه چراغ ِ راهنمای ِ استبداد ِ دينی ِ ايران بود و همه ی ِ امكانات ِ مملكت به خدمت گرفت . " (1)
بنابر نوشتار ِ سركوهی می توان نتيجه گرفت كه نيروی ِ امنيتی تصميم داشت بمب ِ بالقوه ای به نام محسن ِ مخملباف را خنثا كند . درست كه او دچار ِ بسياری از تنگناها ، پريشانی ها و مغالطه ی ِ مهربان سازی شده بود ، اما هنوز در ايران زندگی می كرد و ممكن بود در سال های ِ بعد خودش را پيدا كند و به روش ِ پيشين بازگردد. پس چگونه بايد از دست ِ اين بمب ِ بالقوه خلاص شد ؟ با تبعيد و فرستادنش به كشوری كه زير ِ نفوذ ِ ايران باشد . كشوری كه در آن آزادی ِ عمل كم و امكان ِ كنترل زياد باشد . از گواهی های ِ آينده چنين بر می آيد كه خانه كشی ِ مخملباف از ايران به افغانستان ، برنامه ريزی شده و با هماهنگی ِ وزارت ِ اطلاعات بوده است .
در سال های ِ نيمه ی ِ دهه ی ِ هفتاد، مخملباف فرزندان را برداشت و با خواهر زنش (كه حالا همسرش شده بود) به كابل كوچيد . در افغانستان افزون بر كتابخانه و پرورشگاه ، مدرسه ای هم باز كرد و به آموزش ِ كودكان ِ افغان پرداخت . محسن كه پدر ِ خوبی نداشت كوشيد برای ِ فرزندانش (سميرا ، ميثم و حنا ) بابای‌ِ خوبی باشد . به بچه ها و به همسرش درس ِ فيلمسازی داد ، برای ِ آنها فيلمنامه نوشت ، ساخته هايشان را تدوين كرد ، مشاور ِ هنریشان شد ، طرح های ِ خود را به دستشان داد و خلاصه خود را در افراد ِ خانواده اش تكثير كرد .
فيلم های ِ بعدی ِ مخملباف در افغانستان و تاجيكستان ساخته شد . او فكر می كرد در اين دو كشور كه به واقع پاره های ِ تن ِ ايران هستند ، از شرّ ِ اداره ی ِ اطلاعات و امنيت ِ جمهوری ِ اسلامی در امان خواهد بود . اما آينده نشان داد كه اشتباه می كرد .
محسن ِ مخملباف در افغانستان فيلمی به نام ِ "سفر ِ قندهار" ساخت كه به آسيب های ِ جنگ بر زندگی ِ مردم ِ ستمديده ی ِ آن سامان می پرداخت . پيش از ساختن ِ فيلم و به هنگام ِ انتخاب ِ بازيگران ، يک سياه پوست ِ آمريكايی همراه با ديگر داوطلبان به كارگردان مراجعه كرد . پختگی و ياريگری ِ مرد ِ سياه چرده باعث شد تا مخملباف نقشی مهم در فيلم به او بدهد . اين مرد كسی نبود جز داوود صلاح الدين تروريست ِ مسلمان ِ ساكن ِ ايران !
داوود صلاح الدين كيست ؟
داوود صلاح الدين همان كسی است كه در سال ِ 1980 ترسايی يک ايرانی ِ سلطنت طلب به نام ِ علی اكبر ِ طباطبايی را در آمريكا ترور كرد . او كه به وسيله ی ِ انجمن های ِ اسلامی ِ آمريكا به دين ِ اسلام گرويده و يارگيری شده بود ، از حكومت ِ خمينی پول گرفت تا يكی از كنشگران ِ مخالف را از پای در بياورد . داوود صلاح الدين بعد از قتل به كمک ِ عوامل ِ برونمرزی ِ جمهوری ِ اسلامی به ايران گريخت . حكومت ِ ايران از او پذيرايی كرد و خانه و زندگی و كار در اختيارش گذاشت .
سفر ِ قندهار سالها بعد از ترور ِ طباطبايی و در دوران ِ اصلاحات ساخته شد . در آن روزگار مطبوعات اندكی آزاد بودند و هنگامی كه دريافتند هنرپيشه ی ِ سفر ِ قندهار سابقه ی ِ تروريستی دارد به جد از كارگردان توضيح خواستند . مخملباف نامه ای نوشت و گفت به هنگام ِ ساخت ِ فيلم نمی دانسته كه داوود صلاح الدين پيشينه ی ِ آدمكشی دارد ،اما اگر می دانست باز هم به او نقش می داد و خوشحال می بود كه آن مرد زبان ِ خشونت را كنار گذاشته و به زبان ِ هنر روی آورده است . ( روشن است كه اين داوری نيک انديشانه بوده و محسن ِ مخملباف، قياس ِ به نفس كرده است . داوود صلاح الدين در آن هنگام در خدمت ِ سرويس ِ امنيتی ِ ايران بود ؛ امروز هم به احتمال ِ بسيار ،چنين است . به نظر نمی رسد كه صلاح الدين از گذشته ی ِ خود پشيمان شده باشد نشانه اش اين كه به گفته ی ِ همسر ِ لوينسون ـ مامور ِ اف بی آی كه در سال 1386 در كيش ناپديد شد ـ شوهرش در جزيره ی ِ كيش با شخصی به نام ِ داوود صلاح الدين ديدار كرده است ) .
در سالهای ِ اصلاحات مخملباف گهگاه به ايران می آمد . در برخی ديدارهای ِ جمعی ِ سران ِ حكومت حاضر می شد و در حضور ِ رهبر ِ حكومت تسبيح می انداخت ! در آن سالها فرزندانش باليدند و از آب و گل درآمدند . دخترانش به عرصه ی ِ فيلمسازی پا گذاشتند و چندين جايزه ی ِ جهانی گرفتند . پس از شكست ِ پروژه ی ِ اصلاحات خانواده ی ِ مخملباف به اروپا رفت و شهروندی ِ فرانسه را خواستار شد . با نزديک شدن ِ "انتخابات" ِ دهم ِ رياست جمهوری ِ ايران ، مخملباف در شمار ِ طرفداران ِ موسوی درآمد و به پويش ِ انتخاباتی ِ او پيوست . به خاطر دارم در نخستين ساعت های ِ 23 خرداد 88 از طريق ِ رسانه های ِ فارسی زبان ِ خارج از ايران اعلام كرد كه بر پايه ی ِ گزارش هايی كه از ايران به او داده اند موسوی قطعاً رييس جمهور ِ ايران شده است .
اما پس از كودتای ِ انتخاباتی و به ويژه پس از سركوب ِ وحشيانه ی ِ مردم در خيابان ها و قتل و شكنجه و تجاوز در بازداشتگاه های ِ حكومت ِ اسلامی ، مخملباف مانند ِ بسياری از ايرانيان تكان خورد . او كه مدتها خشم و خروشش را فرو خورده بود و در اثر ِ پروژه ی ِ مهربان سازی سعی‌می‌كرد موضع گيری های ِ سفت و سخت را از ياد ببرد ، به خود آمد و برای ِ نخستين بار عليه ِ خامنه ای و دستگاه ِ جنايتكارش صحبت كرد . بعد از مضحكه ی ِ پخش ِ دادگاه های ِ نمايشی از سيمای ِ جمهوری ِ اسلامی گفت : " اگر خامنه ای خودش را در اختيار ِ شكنجه گران ِ خودش قرار دهد پس از دو روز در تلويزيون ِ جمهوری ِ اسلامی برهنه عربی خواهد رقصيد ." به عنوان ِ هنرمندی سرشناس و يكی از كنشگران ِ جنبش ِ سبز دمی از كوشش باز نايستاد . در پارلمان ِ اروپا سخنرانی كرد و جنايت های ِ كودتاچيان را به گوش ِ جهانيان رسانيد . پس از آنكه فاجعه ی ِ تجاوزها در بازداشتگاه های ِ رژيم افشا شد ، اعلام كرد آماده است با قربانيان ِ اين ستم ِ بزرگ فيلم بسازد و در مصاحبه ای گفت :" تجاوز از اول در جمهوری ِ اسلامی وجود داشته ولی حالا برای ِ عموم رو شده " . ( در اين باره بايسته است از رضا علامه زاده ی ِ عزيز ياد كنم . او نخستين كسی بود كه فيلم هايی از قربانيان ِ تجاوز در زندان های ِ جمهوری ِ اسلامی ساخت و اين گواهان ِ گويا و مظلوم را در برابر ِ ديدگان ِ دنيا قرار داد ) .
توفان ِ پيشامدهای ِ ناگوار و بيداد ِ ظلم در ايران باعث شد تا مخملباف ِ عزيز كه چندی از اصل ِ خويش دور مانده بود ، ديگر بار روزگار ِ وصل ِ خود را بجويد و طلب كند . اميدوارم روزی او را در قامت ِ هنرمند ِ بزرگی بببينم كه شايسته ی ِ اوست .
سرانگشت
1 ـ ياس و داس (بيست سال روشنفكری و امنيتی ها) / فرج ِ سركوهی / نشر ِ بارن ، سوئد / چاپ ِ دوم ، فوريه ی ِ 2002 / صص 128 و 129
شاهکار بود!
پاسخحذفچهارگانهی ِ محشری ست!
فراز و فرودش بجا و متناسب است.
خصوصاً وجه ِ تسمیه اش را اکنون می‌فهمم.
اگر می‌توانی برای ِ خودش بفرست.
دیالوگ با هنرمندی که تو در عین ِ نقد ِ او، دلبسته اش هستی می‌تواند بسیار سازنده باشد.